Οι δύο επιστήμονες της αρχαιολογικής ανασκαφής μιλούν στα “Παραπολιτικά”
Παρά το γεγονός ότι τον περασμένο Νοέμβριο η επίσημη ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού για τα εντυπωσιακά ευρήματα στην Αμφίπολη συνοδευόταν από την επισήμανση «τελική», που έκανε τους πάντες να θεωρήσουν πως η ανασκαφή είχε φτάσει στο τέλος της, φαίνεται πως ο μεγαλειώδης τύμβος Καστά του τελευταίου τετάρτου του 4ου αιώνα π.Χ. θα μας απασχολήσει ξανά στο άμεσο μέλλον. Αυτό προκύπτει από όσα λένε στα «ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ» οι δύο άνθρωποι που γνωρίζουν όσο κανείς άλλος την πορεία των εργασιών και οι οποίοι αρκετά πριν πέσουν τα φλας της δημοσιότητας πάνω στον τάφο εργάζονταν με μεθοδικότητα και έφεραν στο φως αυτό το σημαντικό ελληνιστικό μνημείο. Η αρμόδια ανασκαφέας, Κατερίνα Περιστέρη, ο πιο στενός συνεργάτης της, αρχιτέκτονας Μιχάλης Λεφαντζής, και ολόκληρη η ανασκαφική ομάδα αυτή την περίοδο προχωρούν με πάρα πολλή προσοχή, βήμα-βήμα, τις επιστημονικές εργασίες τους, οι οποίες θα δώσουν πολλές απαντήσεις στο αρχαιολογικό μυστήριο της Αμφίπολης.
Το βάθρο με το γλυπτό, μπροστά από τις Καρυάτιδες
Παρά το γεγονός ότι όλο το προηγούμενο διάστημα εκφράστηκαν πολλές υποθέσεις εργασίας και τελικά καμία δεν κατέστη δυνατό να τεκμηριωθεί, λόγω των πολλών και αντικρουόμενων απόψεων, η ανασκαφική ομάδα θεωρεί πως υπάρχει άκρη στο νήμα, τόσο για τον τάφο που είδαμε όσο και για ολόκληρο το μνημείο. Τα κινητά ευρήματα που υπήρχαν εντός των θαλάμων και τα οποία δεν ανακοινώθηκαν, καθώς πρέπει να ακολουθηθεί η επιστημονική δεοντολογία και να γίνει η ταύτισή τους, μειώνουν, όπως λένε οι πληροφορίες, κατά πολύ τις υποθέσεις και οδηγούν σε συμπεράσματα. «Είχαμε κινητά ευρήματα, τα οποία μελετώνται με προσοχή από τους ειδικούς. Η ολοκλήρωση αυτής της μελέτης θα μας οδηγήσει σε πολλά συμπεράσματα», λέει πολύ προσεκτικά η κ. Περιστέρη. Τα κινητά ευρήματα ήταν κομμάτια από γλυπτά που υπήρχαν μέσα στους προθαλάμους, αλλά και στον τελευταίο νεκρικό θάλαμο, κεραμικά, νομίσματα, αγγεία. Την ίδια ώρα, στον χώρο μπροστά από τις Καρυάτιδες, στο βοτσαλωτό δάπεδο, υπάρχουν ίχνη τετραγώνου που κάνουν πολλούς να υποθέσουν πως εκεί υπήρχε κάποιο βάθρο αγάλματος, το οποίο στεφάνωναν οι Καρυάτιδες που ήταν ακριβώς από πίσω και ίσως αφορούσε τη λατρεία του νεκρού για τον οποίο προοριζόταν ολόκληρος ο τύμβος και όχι μόνο ο συγκεκριμένος τάφος. Ακόμα και στον τελευταίο, ιδιαίτερα επιβαρυμένο χώρο βρέθηκαν θραύσματα από γλυπτό, τα οποία συντηρούνται και μελετώνται αυτή την περίοδο στο Μουσείο της Αμφίπολης, ενώ είναι βέβαιο πως θα οδηγήσουν ένα βήμα πιο κοντά στη λύση του γρίφου.
“Ο διάδρομος δεν έχει κατεύθυνση προς το κέντρο του τύμβου” – Είναι ο βασικός τάφος αυτός που είδαμε;
«Πολλοί είδαν, λίγοι κατανόησαν». Με αυτή τη λακωνική και ιδιαίτερα αινιγματική φράση περιγράφει ο Μιχάλης Λεφαντζής την ταφική «υπερπαραγωγή» που είδαμε στις τηλεοπτικές οθόνες μας όλους τους προηγούμενους μήνες, παίρνοντας σαφείς αποστάσεις από την επικοινωνιακή «καταιγίδα» των περασμένων μηνών, που οδήγησε «σε μια αποσπασματική ερμηνεία του μνημείου», όπως λέει, και σε λάθη. «Εχουμε να αντιμετωπίσουμε χωρικά δεδομένα των οποίων η αρχιτεκτονική μορφή ανιχνεύεται μέσα από τη συνύπαρξη ή και τη σύγκλιση πολλαπλών λατρευτικών χρήσεων και τυπολογικών ιδιωμάτων. Το μνημειακό σύνολο του τύμβου υποδηλώνει με την περίοπτη οικοδόμησή του έναν χώρο λατρείας και απόδοσης τιμών σε πρόσωπα ιδιαίτερα μεγάλης σημασίας».
Το ποια ήταν αυτά τα πρόσωπα δεν μπορούμε να το πούμε. «Το μνημείο μιλάει από μόνο του και πρέπει να το ακούσουμε. Θα πρέπει να μελετήσουμε τα δεδομένα σε σχέση με τα στρώματα της ανασκαφής» λέει η κ. Περιστέρη.
Το τμήμα θριγκού που βρέθηκε πάνω από τις Καρυάτιδες σίγουρα μας αφηγείται μια ιστορία. Και μπορεί η εύρεσή του να διαψευδόταν για δύο μήνες από το υπουργείο Πολιτισμού, γεγονός που αποτυπώνει το επικοινωνιακό αλαλούμ που επικρατούσε, ωστόσο αυτή την περίοδο αρχίζει να «σπάει τη σιωπή του» με τον καθαρισμό του.
Αυτό το λεγόμενο από πολλούς (λανθασμένα) επιστύλιο «ίσως να μην είναι το μόνο που υπάρχει στον τύμβο. Ισως θέλει να μας πει την ιστορία ενός υψηλού νεκρού, που ήρθε για να συνυπάρξει με προγενέστερες σημαντικές ταφές, εγκαθιδρύοντας μια νέα λατρεία πάνω σε παλαιότερες λατρείες και αυξάνοντας την ιερότητα του τύμβου. Σε μια τέτοια περίπτωση μνημείου, οι τυπολογικοί προσδιορισμοί και τα συγκριτικά παραδείγματα μας παρουσιάζουν μια αρχιτεκτονική σύνθεση στην οποία αποτυπώνεται η γνώση ενός πολιτισμού που έχει πάει στην Ανατολή και έχει πλέον επιστρέψει με μια οικουμενική οπτική», λέει ο κύριος Λεφαντζής.
Στην ερώτησή αν αυτός που έχει βρεθεί είναι ο βασικός τάφος, ο κ. Λεφαντζής λέει: «Οι ενδείξεις που έχουμε, ιδίως στον τέταρτο χώρο, μας δίνουν μέσα στο όρυγμα του κιβωτιόσχημου τάφου δύο θέσεις: αυτές μιας νεκρικής κλίνης και μιας τεφροδόχου. Οι σκελετοί βρέθηκαν σε πιο ψηλά στρώματα και μαρτυρούν τη βίαιη κατάληξη κάποιων ανθρώπων στο σημείο όπου βρέθηκαν είτε λόγω της λατρευτικής ιδιότητας του χώρου είτε για εξιλέωση από τις λεηλασίες που είχαν προηγηθεί στον χώρο. Το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος “διάδρομος” δεν έχει κατεύθυνση προς το κέντρο έχει οδηγήσει πολλούς στην υποψία πως ίσως δεν είναι ο βασικός τάφος του τεράστιου τύμβου».
Δείτε φωτό με μία αναπαράσταση που αποτυπώνει την κατεύθυνση που κινείται το ταφικό μνημείο που έχει ανακαλυφτεί, η οποία δεν είναι προς το κέντρο του τύμβου:
Κατερίνα Περιστέρη: «Η ανασκαφή δεν έχει τελειώσει»
Αυτή η υπόθεση εργασίας, έχει περάσει από το μυαλό της ανασκαφικής ομάδας, η οποία αυτή την περίοδο, παράλληλα με την μελέτη των ευρημάτων του ταφικού μνημείου, αναζητά και άλλα σημεία μέσα στον τύμβο. «Ποτέ δεν είπα ότι η ανασκαφή τελείωσε εκεί» λέει η κυρία Περιστέρη, η οποία απαντά στους επικριτές της για την παρουσία της το ετήσιο αρχαιολογικό συνέδριο, λέγοντας πως «τα ευρήματα θέλουν πολύ μελέτη και αυτό απαιτεί τώρα μόνο δουλειά από μία σειρά από επιστημονικές ομάδες και όχι ανακοινώσεις. Και είναι κρίμα που κάποιοι δεν σέβονται το μνημείο και παίζουν προσωπικά παιχνίδια». Ο κύριος Λεφαντζής από την πλευρά του, θεωρεί πως αυτό που προέχει είναι η διεπιστημονική μελέτη και έρευνα ολόκληρου του τύμβου ως προϊόν σύνθεσης και συνδυασμού των απόψεων και αποτέλεσμα συλλογικής εργασίας που θα οδηγήσουν σε ένα σύνολο τεχνικών επεμβάσεων για την προστασία, στερέωση και αποκατάσταση του μνημείου. Δηλώνει μάλιστα αισιόδοξος πως είναι πιθανόν να υπάρχουν και άλλα ευρήματα το ίδιο εντυπωσιακά. Μάλιστα χρησιμοποιώντας με την κυριολεκτική τους έννοια τις λέξεις, δηλώνει πως «αυτό που κάναμε ως τώρα ήταν κυρίως η συστηματική αποκάλυψη τμημάτων του μνημείου. Η ανασκαφή με την πραγματική έννοια είναι… μπροστά μας» Η επικεφαλής της ανασκαφής κυρία Περιστέρη τονίζει δε, πως “ο τύμβος κρύβει ακόμα πολλούς θησαυρούς που πρέπει να ψάξουμε”
Eπικοινωνιακός πόλεμος και στρατηγικές
Την ίδια ώρα που η ανασκαφική ομάδα εργάζεται, στο παρασκήνιο έχει ξεσπάσει ένας πόλεμος εντυπώσεων. Τις τελευταίες ημέρες ο κ. Καμπούρογλου, γεωλόγος της ανασκαφής στην Αμφίπολη, έχει μιλήσει δημόσια εναντίον της κ. Κατερίνας Περιστέρη και του κ. Μιχάλη Λεφαντζή και θα κάνει ανακοινώσεις στο Ετήσιο Αρχαιολογικό Συνέδριο, παρά το γεγονός ότι υπάρχει υπηρεσιακό έγγραφο που το απαγορεύει, αν δεν έχει δοθεί η άδεια της προϊσταμένης Εφορείας. Ο συγκεκριμένος επιστήμονας, που είχε έρθει μάλιστα ξανά στη δημοσιότητα, καθώς είχε κάνει το λάθος να θεωρήσει θύρωμα τον πεσμένο ορθοστάτη στον τρίτο χώρο, λέει τώρα πως ο Λέων δεν ήταν στην κορυφή του τύμβου. Η τεκμηρίωση που έχει κάνει ο κ. Λεφαντζής στηρίζεται σε μια σειρά από δεδομένα. Μεταξύ άλλων, σημειώνει πως «ξεκινώντας τη μελέτη ταύτισης και απόδοσης των διάσπαρτων μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών του περιβόλου που βρίσκονταν κοντά στη σημερινή θέση του Λέοντος -η οποία αποτελεί από μόνη της μια σημαντική ανακάλυψη- και τεκμηριώνοντας τις μελέτες που είχαν δημοσιευτεί για αυτό στο παρελθόν από κορυφαίους αρχαιολόγους και αρχιτέκτονες, διερεύνησα την πιθανότητα συσχετισμού του γλυπτού και του βάθρου του με τον περίβολο του τύμβου και με το τετράπλευρο πώρινο θεμέλιο στην κορυφή του, γύρω από το οποίο βρέθηκαν τόνοι λατύπης, γεγονός που δήλωνε τη διαμόρφωση μεγάλης μαρμάρινης κατασκευής σε αυτό το σημείο. Στο επίπεδο της γεωμετρίας, των εμβατικών μετρήσεων, της επεξεργασίας από τη λατόμευση του μαρμάρου μέχρι την τελική του επεξεργασία, ο Λέων, το βάθρο του και ο περίβολος εμφανίζουν από την αρχή σειρά αναλογιών και κοινών μορφολογικών και τυπολογικών στοιχείων, από τα οποία σχηματοποιείται το μοντέλο ενός ενιαίου αρχιτεκτονικού συνόλου. Υπάρχουν, μάλιστα, και άλλα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη, όπως και τμήματα του γλυπτού, τα οποία ταυτίστηκαν πρόσφατα και θα επιβεβαιώσουν αυτό το ενιαίο σύνολο, δεδομένου ότι αποτελεί και το μοναδικό αρχιτεκτονικό μνημείο της περιοχής στο οποίο έχει γίνει τόσο εκτεταμένη χρήση μαρμάρου στους αρχαίους χρόνους».
Αυτή είναι, πάντως, η κορυφή του παγόβουνου. Είναι κοινό μυστικό πως μετά την αποκάλυψη του μνημείου, όταν και ανέλαβε η κ. Παναγιωταρέα την επικοινωνία των εργασιών στον… τύμβο, υπήρχαν τριβές στην ομάδα. Η πρώτη φορά ήταν όταν ανέβηκε στην προσωπική σελίδα της δημοσιογράφου στο facebook αδημοσίευτη φωτογραφία από τις Καρυάτιδες, κάτι που ξένισε πολλούς, που έκαναν λόγο για προσωπικές στρατηγικές. Το γεγονός, άλλωστε, ότι η κυρία Παναγιωταρέα είχε την ευθύνη για την επικοινωνία της ανασκαφής και τελικά αυτή «βούλιαξε» δείχνει πως σίγουρα έγιναν λάθη στη διαχείριση ενός τόσο σημαντικού θέματος. Η κ. Παναγιωταρέα αυτή την περίοδο είναι εκτός ανασκαφής, ωστόσο οι φήμες που τη θέλουν να ετοιμάζει βιβλίο για την Αμφίπολη, χωρίς καν να έχει εξεταστεί ολόκληρος ο τύμβος, προκαλούν νέα πάθη, με φόντο το μέλλον της ανασκαφής.
Suicide of Phyllis, Bibliotheque nationale de France
Η Κυβέλη ένθρονη σε άρμα που σύρουν δύο λέοντες, δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ., Metropolitan Museum of Art
Open Gallery 1 
