Η ανασκαφή στον τύμβο της Αμφίπολης έφερε στο λεξιλόγιό μας πολλές «καινούριες» λέξεις, άγνωστες μέχρι σήμερα, οι οποίες προέρχονται από την ορολογία που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι.
Του Άρη Μεντίζη
Δημοσιογράφου – ιστορικού ερευνητή
Με αφορμή την ανασκαφή στον Τύμβο της Αμφίπολης μια σειρά από λέξεις άγνωστες μέχρι σήμερα, λέξεις αρχαιολογικές, μπήκαν στην καθημερινότητα. Τις ακούμε, τις διαβάζουμε και πολλές φορές τις χρησιμοποιούμε. Η αρχαιολογία όπως και κάθε άλλη επιστήμη έχει τη δική της ορολογία. Πρόκειται για κάποιες λέξεις, που αγαπήθηκαν, όπως αγαπήθηκε το τελευταίο διάστημα και η ιστορία του τόπου, με αποτέλεσμα πολλές δεκάδες σκονισμένων ιστορικών βιβλίων να «κατέβουν» από τα ράφια και να διαβαστούν.
Μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα «μικρό αρχαιολογικό λεξικό», που χρησιμοποιείται με αφορμή την ανασκαφή στην Αμφίπολη. Λέξεις που για πολλούς ακόμη παραμένουν άγνωστες, κι ας συμπεριλαμβάνονται σε κάθε δελτίο Τύπου που εκδίδεται για την ανασκαφή.
Προκειμένου λοιπόν να καταλαβαίνουμε τι διαβάζουμε, φιλοξενούμε, σε αλφαβητική σειρά, κάποιες βασικές λέξεις που έχουμε συναντήσει πολλές φορές μέχρι τώρα στις ανακοινώσεις για την ανασκαφή.
Αντιστήριξη: Πρόκειται για τη στερέωση ενός κάθετου τοίχου ο οποίος κινδυνεύει να καταρρεύσει. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αρχή της αντιστήριξης είναι ο λεγόμενος «τριγωνισμός», δηλαδή η προσθήκη ενός διαγώνιου στηρίγματος, ως υποτείνουσα στην ορθή γωνία που σχηματίζει ο τοίχος με το έδαφος.
Ανωδομή: Πρόκειται για το ανώτερο τμήμα ενός αρχιτεκτονικού στοιχείου.
Απομείωση διατομής: Μια έκφραση που συναντήσαμε στα δελτία Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού ως χαρακτηρισμό της κατάστασης της οροφής του τρίτου θαλάμου, όπου παρατηρήθηκε ότι οι πλίνθοι είναι πιο λεπτές.
Βόστρυχοι: Είναι οι μπούκλες. Τη συναντήσαμε στην κόμμωση των Καρυάτιδων.
Γείσο: Είναι η γνωστή μαρκίζα. Δηλαδή το τμήμα της στέγης ενός κτίσματος το οποίο προεξέχει και προστατεύει ανάγλυφες παραστάσεις ή άλλα στοιχεία που βρίσκονται κάτω από αυτό.
Γεωδαιτικές μέθοδοι: Πρόκειται για τις μεθόδους προσδιορισμού της ακριβούς γεωγραφικής θέσης με τη χρήση συμβατικών μετρήσεων αλλά και του συστήματος GPS.
Γεωστατικές ωθήσεις: Είναι οι πιέσεις που υφίσταται ένα κτίσμα από τις διαρκείς μετατοπίσεις του εδάφους.
Γραπτός διάκοσμος: Πρόκειται για την έγχρωμη ζωγραφική διακόσμηση. Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιείται όχι σε απεικονίσεις ανθρωπίνων μορφών αλλά σε σχήματα και άλλες συνθέσεις.
Διαφραγματικός Τοίχος: Είναι ο ενδιάμεσος τοίχος με κάποιου είδους άνοιγμα. Στην περίπτωση της Αμφίπολης, ως διαφραγματικός αναφέρεται και η πύλη με τις σφίγγες.
Δόμος: Είναι μια σειρά λίθων, από τους οποίους αποτελείται ένας τοίχος.
Εγκιβωτισμός: Ουσιαστικά είναι ο τετράγωνος περιορισμός στηλών και άλλων στοιχείων, των οποίων η βάση διατρέχει κίνδυνο υποχώρησης επειδή εδράζεται σε σαθρό έδαφος.
Εξισορρόπηση πιέσεων: Η έννοια αυτής της φράσης στην ανασκαφή περιλαμβάνει την προσεκτική αφαίρεση των χωμάτων και από τις δύο πλευρές των τοίχων, ώστε οι πιέσεις που δέχονται οι τοίχοι από το βάρος του χώματος να εξισορροπούνται και να μην κινδυνεύει με κατάρρευση.
Επίκρανο: Είναι το ανώτερο τμήμα του στύλου. Στην περίπτωση της Αμφίπολης, στην είσοδο του μνημείου έχουμε διακοσμημένα επίκρανα με πρόσθετο ανάγλυφο που μοιάζει με κιονόκρανο.
Επίστεψη: Είναι το κατασκεύασμα στην κορυφή οικοδομήματος ή κατασκευής
Επιστύλιο: Μακρόστενο κομμάτι μαρμάρου που στηρίζεται στο άνω άκρο στύλων και γεφυρώνει το μεταξύ τους κενό.
Επίχωση: Είναι η συσσώρευση νέων στρωμάτων χώματος επάνω στα παλαιότερα.
Ερεισίνωτο: το μέρος καθίσματος όπου στηρίζει την πλάτη του αυτός που κάθεται
Εσωρράχιο: Πρόκειται για την εσωτερική καμπύλη της οροφής στο μέγιστο ύψος της.
Εφηλίδες: τα πεπλατυσμένο τμήματα που καλύπτουν κεφαλές καρφιών ή κατασκευή που τα μιμείται για διακοσμητικούς λόγους.
Θλιπτικό φορτίο: Πρόκειται για το βάρος που εφαρμόζεται κατακόρυφα και απειλεί τις δοκούς με θραύση.
Θολίτες: Είναι οι κατάλληλα διαμορφωμένοι λίθοι που συνθέτουν μια καμπύλη οροφή.
Θόλος: Είναι η οροφή της «στοάς», με ημικυλινδρική διατομή.
Θύρωμα: Πρόκειται ουσιαστικά για την συνολική κατασκευή μιας εισόδου – πόρτας.
Ικρίωμα: Είναι η γνωστή σε όλους σκαλωσιά.
Ιλυώδης άμμος: Πολύ λεπτή άμμος που συναντάται σε κοίτες ποταμών
Κατάχωση: Είναι η κάλυψη μνημείων και άλλων στοιχείων με χώμα.
Κόθορνος: Είδος παπουτσιού με χοντρή σόλα που δενόταν μπροστά με κορδόνια και ταίριαζε και στα δυο πόδια
Κόρη: Πρόκειται ουσιαστικά για άλλη ονομασία της Καρυάτιδας, που υπογραμμίζει τη νεότητα και την αγνότητα.
Μολυβδοχόηση: Πρόκειται για τη στήριξη δύο μαρμάρινων μερών με ενδιάμεσο σύνδεσμο από μολύβι, το οποίο χύνεται σε υγροποιημένη μορφή σε κατάλληλα διαμορφωμένες οπές, όπως αυτές που διακρίνονται στους ώμους των Καρυάτιδων, στο λαιμό και στα φτερά των σφιγγών κ.λπ.
Νάρθηκας: Στην περίπτωση της Αμφίπολης, ο νάρθηκας ουσιαστικά περιλαμβάνει τα ξύλινα δοκάρια με αφρώδη επένδυση περιορίζουν τις μετατοπίσεις των θολιτών της οροφής των μνημείων.
Ντισιλίδικο: Πρόκειται για εργαλείο γλυπτικής, όπως η σμίλη με την οποία διαμορφώνονται οι εντυπωσιακές και περίτεχνες λεπτομέρειες αγαλμάτων, όπως οι φλέβες.
Νωπογραφία ή fresco: Είναι η τεχνική ανάγλυφης διακόσμησης και ζωγραφικής που διαμορφώνονται ενόσω το κονίαμα είναι νωπό.
Ορθοστάτες: Πρόκειται για την ένθετη μαρμάρινη επένδυση με πλάκες μαρμάρου που τοποθετούνται στην εξωτερική πλευρά τοίχου κατακόρυφα.
Όρυγμα: μέρος του εδάφους σκαμμένο βαθιά
Παραστάδες: Είναι οι κολόνες εκατέρωθεν των θυρών.
Περιθύρωμα: Πρόκειται πολύ απλά για την κάσα της πόρτας – εισόδου.
Πεσσός: Πρόκειται ουσιαστικά για κολόνα ορθογωνικής διατομής. Στην περίπτωση της Αμφίπολης χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές η έκφραση «συμφυείς με πεσσούς» για τις Καρυάτιδες, που σημαίνει ότι τα αγάλματα και οι κολόνες αποτελούν ενιαίο σώμα.
Πόλος: Είναι ένα είδος καλύμματος κεφαλής, κάτι σαν καπέλο. Η πόλος των Καρυάτιδων στην Αμφίπολη της Αμφίπολης διακρίνεται κάτω από το επιστύλιο.
Πτυχώσεις: Είναι ο κυματισμός των χιτώνων στα αγάλματα.
Πωρόλιθος: Πρόκειται για ασβεστολιθικό πέτρωμα με ασυνεχή επιφάνεια, γεμάτη από μικρές τρύπες.
Ρόδακας: Είναι η διακοσμητική αποτύπωση ενός τριαντάφυλλου σε κάτοψη.
Στραγγιστική τάφρος: Είναι η περιμετρική αυλάκωση για την απορροή των υδάτων της βροχής.
Ταινία: Πρόκειται για μακρόστενη διακοσμητική, έγχρωμη παράσταση.
Τεκτονικά σύμβολα: σύμβολα των τεχνητών – κατασκευαστών της εποχής
Τοίχος σφράγισης: Πρόκειται για σχετικά πρόχειρη λίθινη κατασκευή, άσχετη με την αρχιτεκτονική του μνημείου, με μόνη σκοπιμότητα τη θωράκισή του από ενδεχόμενες εισβολές.
Τύμβος: Πρόκειται ουσιαστικά για τάφο, πάνω από τον οποίο έχουν προστεθεί μεγάλες ποσότητες χώματος.
Φάτνωμα: Είναι η εσοχή που δημιουργείται μεταξύ διασταυρούμενων δοκών.
Χειριδωτός: Είναι ο μακρυμάνικος, και χρησιμοποιήθηκε για τους χιτώνες των Καρυάτιδων στην Αμφίπολη.
