ΠΟΛΙΟΧΝΗ ΛΗΜΝΟΥ (5000 Π.Χ) – Η ΠΟΛΗ ΜΕ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ (3000 ΠΕΡΙΠΟΥ Π.Χ)
Τὸ ἀρχαιότερο, περί το 2.500 π.Χ., βουλευτήριο στον κόσμο, είναι ἐκεῖνο ποὺ ἀνακαλύφθηκε ὕστερα ἀπὸ τὶς συστηματικὲς καὶ πολυετεῖς ἀνασκαφὲς τῆς Ἰταλικῆς Ἀρχαιολογικῆς Σχολῆς στὴν Πολιόχνη τῆς Λήμνου. Ὡστόσο, τὸ βουλευτήριο τῆς Πολιόχνης, ὅπως εἶναι γνωστό, ἀποτέλεσε δημόσιο κτήριο συναθροίσεων τῶν κατοίκων καὶ πρόδρομο τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ∆ήμου κι ὄχι τῶν σημερινῶν Κοινοβουλίων. Ἡ κατασκευή, ποὺ φυλάσσεται σὲ καλαίσθητο θόλο, συνοδεύεται ἀπὸ πληροφορίες γιὰ τὸ ἱστορικὸ μέρος αὐτοῦ τοῦ σημαντικοῦ ἀρχαιολογικοῦ χώρου.
ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟΝ
Ἡ ἔφορος Κλασικῶν Ἀρχαιοτήτων Νομοῦ Λέσβου καὶ πρόεδρος τῆς Ἕνωσης τῶν Ἑλλήνων Ἀρχαιολόγων Ἀγλαΐα Ἀρχοντίδου ἀνέφερε τὰ σημαντικώτερα ἱστορικὰ στοιχεῖα, ποὺ συνδέονται μὲ τὴν ἀρχαιότερη ὠργανωμένη πόλη τῆς Εὐρώπης, τὴν Πολιόχνη, «Ἡ Πολιόχνη εἶναι τὸ καλύτερο παράδειγμα τῆς περιόδου ποὺ λέγεται «Τρωικὸς Πολιτισμὸς» καὶ γίνεται πιὸ σημαντικὴ ἀκόμα, ὄχι μόνο γιατὶ εἶναι μία ὠργανωμένη πόλη μὲ δρόμους, κοινόχρηστους χώρους, μὲ ἐξαιρετικὲς ἰδιωτικὲς οἰκίες, μὲ διοικητικὰ κέντρα καὶ κατοικίες ἐξαίρετες, οἱ ὁποῖες ἀποδίδονται στοὺς ἀρχηγοὺς ἢ στὸν ἀρχηγὸ τῆς Πολιόχνης, ἀλλὰ γιατὶ σὲ αὐτὴ τὴν πόλη ἤδη ἀπὸ τὸ 3000 π.Χ. καὶ μέχρι τὸ 1600 π.Χ. λειτουργεῖ ὁ ἀρχαιότερος χῶρος διαλόγου στὸν Κόσμο. Ἐδῶ γεννήθηκε τὸ σπέρμα τοῦ διαλόγου, τὸ σπέρμα ποὺ ἐμεῖς σήμερα ὀνομάζουμε δημοκρατία.»
ἦταν ὁ χῶρος ὅπου οἱ κάτοικοι διαλέγονταν μεταξύ τους, συζητῶντας τὰ δημόσια θέματα τῆς πόλεως. Συνεπῶς δὲν ἦταν Κοινοβούλιο (συνέδριο ἀντιπροσώπων), ἀλλὰ Ἐκκλησία τοῦ ∆ήμου (συνέδριο ὅλων τῶν πολιτῶν).
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΟΧΝΗ
Η Πολιόχνη είναι ένας αρχαιολογικός τόπος στην ανατολική ακτή της Λήμνου, κοντά στο χωριό Καμίνια, που χτίστηκε στη αυγή της νεολιθικής περιόδου για το Αιγαίο, την 4η ή 5η χιλιετία π.Χ. Βρίσκεται ακριβώς απέναντι από την Τροία αλλά η Τροία θα χτιστεί χίλια χρόνια αργότερα, όταν πια η Πολιόχνη θα έχει εξελιχθεί σε έναν αστικό οικισμό με 1.500 κατοίκους με ορθογώνιες πέτρινες κατοικίες, προστατευτικό τείχος, πλατείες, πηγάδια, δρόμους, δημόσια κτήρια και Βουλευτήριο.
Η Πολιόχνη ήρθε στο φως από τις ανασκαφές της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών, με επικεφαλής τον τότε διευθυντή της Ντέλα Σέτα (Della Seta) το 1930 και βασικό ανασκαφέα το βοηθό του Bernabo Brea. Μαζί με την Τροία, που βρίσκεται στα απέναντι παράλια, είναι η πιο γνωστή ακρόπολη της 3ης χιλιετίας π.Χ. σε ολόκληρο το Βόρειο Αιγαίο.
Η ΜΑΚΕΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ
Περιβάλλεται από τείχη, που έχουν επιβλητική μορφή μόνο στη δυτική πλευρά, όπου ήταν μεγαλύτερη η ανάγκη προστασίας των θεμελίων από τη διάβρωση του κοντινού ποταμού. Φαίνεται πράγματι ότι η Πολιόχνη, τουλάχιστον στην αρχή, δε χρειαζόταν στρατιωτική άμυνα. Στην πόλη ανθούσε ένας ειρηνικός πληθυσμός χιλίων περίπου κατοίκων, που ασχολιόταν κατά τη διάρκεια της μέρας με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ το βράδυ επέστρεφε στον οικισμό, πράγμα που κάνουν ακόμη και σήμερα οι αγρότες της περιοχής. Αυτή η συνήθεια πρέπει να ήταν που δημιούργησε μεταξύ τους μιά μορφή στοιχειώδους κοινωνικής οργάνωσης, τη διατύπωση, δηλαδή, κοινών κανόνων που έπρεπε να είναι σεβαστοί μέσα στην πόλη, αλλά και έξω από αυτήν, στους κοινούς αγρούς ή σε αυτούς που ίσως είχαν παραχωρηθεί από την κοινότητα σε κάθε οικογενειακό πυρήνα.
Το σκάψιμο των φρεατίων, με κτιστή επένδυση, σε βάθος που έφτανε πάνω από τα 9 μέτρα, η κατασκευή και η συντήρηση των τειχών, των δρόμων και των αγωγών για τη συλλογή των νερών της βροχής, η δαπέδωση πλατειών όπου συναντιόταν οι κάτοικοι για να περάσουν τον ελεύθερο χρόνο τους ή με την ευκαιρία εορτών, ήταν όλες μέτρα που πάρθηκαν, απαιτούσαν μια συμφωνία του συνόλου και ένα χώρο όπου μπορούσαν να συζητήσουν και να πάρουν αποφάσεις. Γι” αυτό το σκοπό κατασκευάστηκε στην Πολιόχνη το αποκαλούμενο Βουλευτήριο.
Χάρη στην κατεργασία και τη διακίνηση των μετάλλων η Πολιόχνη, κτισμένη ακριβώς απέναντι από τα στενά του Ελλησπόντου, αναδείχθηκε στο αρχαιότερο αστικό κέντρο, στο πρώτο εμπορικό λιμάνι της Ευρώπης. Απετέλεσε το επίκεντρο της ευρύτερης περιοχής του Β. Αιγαίου.
Τα ευρήματα της Πολιόχνης αποδεικνύουν ότι στα νησιά του Β.Α. Αιγαίου αναπτύχθηκε ένας προϊστορικός πολιτισμός τελείως αυτόνομος από τους μέχρι τώρα γνωστούς (Κυκλαδικό, Μινωικό, Μυκηναϊκό).
Το Βουλευτήριο
Πολιόχνη – Το Βουλευτήριο
Αμέσως μετά την κύρια είσοδο, στη δυτική πλευρά του τείχους που περιβάλλει την πόλη, βρέθηκε μια μεγάλη αίθουσα συνεδριάσεων με τα πέτρινα έδρανα σε όλο το μήκος της και το βήμα του λόγου στο κέντρο, που αποτελεί πιθανώς την ισχυρότερη ένδειξη πως υπήρχε δημοκρατική οργάνωση της τότε κοινωνίας. Ο καθηγητής Σάντο Τίνε (Santo Tine) που είναι ο διευθυντής των ανασκαφών στην Πολιόχνη γράφει:
«Ονομάστηκε αμέσως βουλευτήριο με βάση το παράδειγμα των κτιρίων της κλασικής εποχής που είχαν και αυτά βαθμίδες στις οποίες, σε αντίθεση με τα θέατρα και τα αμφιθέατρα, μπορούσε να πάρει θέση ένας περιορισμένος αριθμός ατόμων: οι αντιπρόσωποι της κοινότητας των πολιτών.»
Το Βουλευτήριο της Πολιόχνης εκτός του ότι προηγείται σχεδόν 2000 χρόνια από τα αντίστοιχα της κλασικής εποχής, αντιπροσωπεύει επίσης την αρχαιότερη μαρτυρία στην Ευρώπη και στον κόσμο, μιας κατασκευής κατάλληλης για να φιλοξενήσει άτομα που είχαν κληθεί να συζητήσουν τα προβλήματα του συνόλου και να καθορίσουν τους κοινούς πολιτιστικούς και θρησκευτικούς κανόνες. Κατ” αυτό τον τρόπο μπορεί να θεωρηθεί ο πρόδρομος της Βουλής της εποχής μας.
Η αποχέτευση της Κίτρινης περιόδου και στο βάθος το δημόσιο πηγάδι
Το Μέγαρο
Το μέγαρο 605 κατασκευάστηκε γύρω στο 2000 π.Χ. Βλέπει στην κεντρική πλατεία και ήταν το σπίτι του πλουσιότερου και ισχυρότερου σε σχέση με όλους τους άλλους κοινούς πολίτες που συνέχιζαν να διαμένουν σε οικίες πολύ απλές και με περιορισμένη διάρθρωση. Το Βουλευτήριο είχε χάσει πια την αρχική του λειτουργία τόσο που τα ανατολικά έδρανα είχαν εξαφανιστεί με την κατασκευή ενός τοίχου. Όλα αυτά είναι σημάδια που κάνουν φανερό το γεγονός ότι στην Πολιόχνη η δημοκρατική εξουσία αντικαταστάθηκε από μία αυταρχική.
Ο χρυσός θησαυρός της Πολιόχνης στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας
Ο Θησαυρός της Πολιόχνης
Μεταξύ άλλων στην Πολιόχνη βρέθηκε ένας θησαυρός από χρυσά κοσμήματα, που αποτελεί ένα εξαίσιο δείγμα εξελιγμένης χρυσοχοΐας αλλά και συσσώρευσης δύναμης και πλούτου στο νησί. Ο θησαυρός μοιάζει πολύ με τον περίφημο «Θησαυρό του Πριάμου» που βρήκε στην Τροία ο Σλήμαν και φαίνεται ότι φτιάχτηκε από το ίδιο εργαστήριο. Σήμερα ο θησαυρός της Πολιόχνης βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας.Το τέλος της πόλης μετά από διαδοχικές σεισμικές καταστροφές θα έρθει 400 χρόνια πριν την καταστροφή της Τροίας του Πριάμου, γύρω στα 1600 π.Χ.
Η κεντρική Σιταποθήκη της κυανής περιόδου
Οι περίοδοι της πόλης
Η Πολιόχνη ονομάστηκε «επτάπολις» γιατί ανασκάφτηκαν επτά διαδοχικές πόλεις σε επτά αλλεπάλληλα στρώματα. Καθεμιά είναι πιο εξελιγμένη τεχνολογικά από την προηγούμενη και αυτό φαίνεται κυρίως στην κατασκευή των αγγείων. Γι’ αυτό ο Bernabo Brea τις ονόμασε ανάλογα με το χρώμα τους, που προδίδει και την τελειότητά τους: Μελανή, Κυανή, Πράσινη, Ερυθρή, Κίτρινη, Καστανή (ή Φαιά) και Ιώδη.
Κάποιες από αυτές αντιστοιχούν σε περιόδους του πολιτισμού της Τροίας. Από ό,τι φαίνεται, οι δύο γειτονικοί πολιτισμοί είχαν μεγάλη σχέση και παράλληλη εξέλιξη. Όμως, η πρώτη περίοδος της Πολιόχνης δεν έχει το αντίστοιχό της στην Τροία, αλλά είναι αρχαιότερη από αυτήν. Και καθώς εξελίσσονται και οι δύο η Πολιόχνη παραμένει διαρκώς πιο ακμαία και πιο πλούσια από την αντίστοιχη σύγχρονή της Τροία.
Πολιόχνη Ι (Μελανή 3500-3200 π.Χ.)
Μελανή (ή Μαύρη) περίοδος της Πολιόχνης, της προϊστορικής πόλης που ανακαλύφθηκε στην ανατολική Λήμνο, κοντά στο χωριό Καμίνια, ονομάστηκε η πρώτη φάση της πόλης, η προαστική, που αντιστοιχεί στην περίοδο 3500-3200 π.Χ. σύμφωνα με τη χρονολόγηση της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών.Η προαστική φάση της Πολιόχνης είναι μακρόχρονη και περιλαμβάνει πολλά στρώματα. Οι αγρότες και κτηνοτρόφοι κάτοικοί της ζουν σε μεγάλες ωοειδείς ή κυκλικές καλύβες διαμέτρου ως και 7 μ., οι οποίες ανακατασκευάστηκαν πολλές φορές πάνω σε πέτρινα θεμέλια. Ο οικισμός τους βρισκόταν στη μέση ενός λοφίσκου και είχε έκταση γύρω στα 5 στρέμματα.
Οι κάτοικοι κατασκευάζουν αγγεία σκουρόχρωμα, από τα οποία προέρχεται και το όνομα της περιόδου, διακοσμημένα με λεπτές γραμμές, που θυμίζουν ανάλογα μικρασιατικά. Δεν γνωρίζουν ακόμα το χαλκό. Τα εργαλεία τους είναι λίθινα και οστέινα και είναι αρκετά εξελιγμένα. Βρισκόμαστε στην τελευταία νεολιθική περίοδος, λίγο πριν από την εισβολή της νέας τεχνολογίας των μετάλλων.
Εκτός από τον οικισμό, κάτοικοι υπήρχαν και στη γύρω αγροτική περιφέρεια, όπως προκύπτει από τρεις φτωχικούς τάφους που βρέθηκαν το 1930-31 στην περιοχή Δερματά ή Αγία Τριάδα, κοντά στην Πολιόχνη. Χρονολογικά ανήκουν στο μεταίχμιο ανάμεσα στη μαύρη και στην κυανή περίοδο. Το ενδιαφέρον είναι ότι εντοπίστηκαν εκεί θραύσματα κυκλαδικών ειδωλίων από λευκό μάρμαρο, κάτι που δηλώνει πρώιμες επαφές με το νότιο Αιγαίο πριν από τη δημιουργία της Πολιόχνης.
Την ίδια περίοδο στην υπόλοιπη Λήμνο ανθρώπινη δραστηριότητα έχει εντοπιστεί μόνο στη Μύρινα και είναι ανάλογου πολιτισμικού επιπέδου. Η Τροία ακόμα δεν υπάρχει. Στην περιοχή της Τρωάδας υπάρχει μόνο ένα νεολιθικό χωριό στο σημερινό Kum Tepe.
Πολιόχνη ΙΙ (Κυανή 3200-2700 π.Χ.)
Η Κυανή περίοδος της Πολιόχνης, της προϊστορικής πόλης που ανακαλύφθηκε στην ανατολική Λήμνο, κοντά στο χωριό Καμίνια, είναι η δεύτερη φάση της πόλης και είναι η πρώτη περίοδος που οι κάτοικοι της πόλης γνωρίζουν το χαλκό. Διαιρείται σε δύο υποπεριόδους: την αρχαϊκή (3200-3000 π.Χ.) και την εξελιγμένη (3000-2700 π.Χ.), σύμφωνα με τη χρονολόγηση της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών.
H γνώση του χαλκού βοήθησε στην γρήγορη ανάπτυξη της πόλης. Δεν αποκλείεται η Τροία να δημιουργήθηκε από την ανάγκη των λαών της Μικρασίας να έχουν ένα λιμάνι επικοινωνίας με τους λαούς του Αιγαίου και της Θράκης, αλλά και με την Πολιόχνη, που αποτελούσε τον ενδιάμεσο σταθμό των Θρακών και των Αιγαιοπελαγιτών κατά τις εξορμήσεις τους προς τη Μαύρη Θάλασσα.
Γρήγορα από το μικρό χωριό με τα ωοειδή καλύβια φθάνουμε στην εξελιγμένη πολιτεία της Κυανής Πολιόχνης. Αυτή έχει αρχικά αψιδωτές και αργότερα ορθογώνιες κατοικίες και είναι οχυρωμένη με ένα επιβλητικό τείχος από ξερολιθιά τόσο από τη στεριά όσο και από τη θάλασσα. Αυτό σημαίνει ότι οι πλούσιοι κάτοικοί της φοβόντουσαν εχθρικές επιθέσεις.
Η πόλη συνεχώς επεκτείνεται προς την ενδοχώρα, προς τα δυτικά. Εφαρμόζεται το «γραμμικό» πολεοδομικό σύστημα, δηλαδή χτίζονται οικοδομικές νησίδες (συνοικίες) άνισου μεγέθους. Την περίοδο αυτή συγκροτούνται οι δυο συνοικίες των μεταλλουργών, οι οποίες θα διατηρηθούν ως την Κίτρινη περίοδο.
Ο πληθυσμός της πόλης φθάνει τους 800 κατοίκους. Κτίζεται νέο, πιο ευρύχωρο τείχος, για να καλύψει και τις νέες συνοικίες. Ποιους άραγε φοβούνταν οι κάτοικοί της; Τους ντόπιους Λήμνιους της ενδοχώρας ή εξωτερικούς επιδρομείς-πειρατές; Μάλλον και τους δύο. Ίσως κάποια καταπίεση προς τον αγροτικό πληθυσμό του νησιού, που δεν κατείχε ακόμη τη γνώση του χαλκού, να δημιουργούσε αντιδράσεις κατά καιρούς.
Την ίδια περίοδο στη Λήμνο υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός οικισμών, πάνω από 15, οι ισχυρότεροι από τους οποίους βρίσκονταν στο Κουκονήσι και στη Μύρινα. Ασφαλώς μεταξύ τους θα υπήρξαν περίοδοι ειρήνης αλλά και περίοδοι έντονου ανταγωνισμού. Επομένως η ύπαρξη του αμυντικού τείχους είναι απόλυτα δικαιολογημένη. Μια πυρκαγιά, η οποία κατέστρεψε ένα μέρος της πόλης στη μέση της περιόδου (γύρω στο 3000 π.Χ.), δεν αποκλείεται να οφείλεται σε κάποια τέτοια επιδρομή.
Εξελιγμένη φάση (3000-2700 π.Χ.)
Πάντως μετά την πυρκαγιά η ζωή στην πόλη εξελίσσεται εντυπωσιακά, έτσι ώστε η κυανή περίοδος διαιρείται σε αρχαϊκή και εξελιγμένη. Εντύπωση κάνουν τα μεγάλα δημόσια κτίρια, η Σιταποθήκη και το Βουλευτήριο, τα οποία κατασκευάζονται στην τελευταία φάση της κυανής περιόδου, την πιο εξελιγμένη.
Πρόκειται για πρωτοποριακές δημόσιες κατασκευές, προφανώς κοινόχρηστες, οι οποίες οδηγούν τη σκέψη σε μορφές δημοκρατικής πολιτικής οργάνωσης. Να κάνουμε την τολμηρή υπόθεση ότι η πυρκαγιά που κατέστρεψε την αρχαϊκή Κυανή Πολιόχνη προήλθε από κάποια εξέγερση, αποτέλεσμα της οποίας ήταν να αποκτήσει πιο «δημοκρατικό» πρόσωπο στην επόμενη φάση; Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για να τεκμηριωθεί αυτή η άποψη.
Η πόλη έχει αποκτήσει εργαστήρια κατεργασίας του χαλκού, στα οποία κατασκευάζονται κυρίως καρφιά (βελόνες), άγκιστρα και σμίλες. Παράλληλα διατηρούσαν και τα παραδοσιακά πέτρινα, κοκάλινα και πήλινα εργαλεία, τα οποία δεν μπορούσαν ακόμα να αντικαταστήσουν. Από αυτά μαθαίνουμε ότι ύφαιναν και έγνεθαν το μαλλί (βρέθηκαν σφοντύλια και βαρίδια), κατεργάζονταν το ξύλο (βρέθηκαν σφυριά, σουβλιά, μαχαιρίδια, μεντεσέδες, πριόνια, ξυράφια κ.λπ.), αποθήκευαν και επεξεργάζονταν την τροφή τους πριν τη μαγειρέψουν (βρέθηκαν κόπανοι, γουδιά, φούρνοι και πήλινα αγγεία διαφόρων τύπων: στάμνες, χύτρες, κανάτες, κούπες, φρουτιέρες κ.ά.), καλλιεργούσαν σιτηρά (βρέθηκαν δρεπάνια από πυριτόλιθο). Ο πηλός ακόμα πλάθεται με το χέρι, αφού αγνοούσαν τον τροχό. Το τέλος της Κυανής Πολιόχνης ήταν απότομο, αφού μια πλημμύρα κατέστρεψε την πόλη.
Αναλογίες της περιόδου αυτής της Πολιόχνης έχουν βρεθεί με την Τροία Ι, τη Θερμή Λέσβου, το Εμπορειό της Χίου, με οικισμούς της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας. Συνεπώς, υπήρχε κάποιας μορφής επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων των δύο ακτών του Αιγαίου.
Ασφαλώς η Πολιόχνη είχε μια καλή ενδιάμεση θέση σε αυτή τη θαλάσσια επικοινωνία, την οποία σίγουρα εκμεταλλευόταν. Μεταγενέστεροι μύθοι (π.χ. η Αργοναυτική εκστρατεία) δείχνουν ότι στις αναμνήσεις των Ελλήνων έμειναν στοιχεία αυτής της επικοινωνίας.
Η ραγδαία εξέλιξη της πόλης φανερώνει μεγάλη εμπορική δραστηριότητα και προφανώς ναυτιλία.
Ανάμεσα στα κτίρια που βρέθηκαν στην Πολιόχνη της Κυανής περιόδου υπάρχει κι ένα το οποίο χαρακτηρίστηκε ως Βουλευτήριο. Σύμφωνα μάλιστα με τον καθηγητή και ερευνητή του Αιγαίου Χρήστο Ντούμα, εκεί υπήρξε το πρώτο και αρχαιότερο κοινοβούλιο της Ευρώπης.
Ο Χρ. Ντούμας υποστήριξε ότι οι κάτοικοι της Πολιόχνης είχαν αναπτύξει προχωρημένες μορφές κοινωνικής οργάνωσης οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως οι πρώτες μορφές δημοκρατίας. Συγκεκριμένα διέκρινε δύο κατηγορίες κατοίκων στην πόλη. Τους αγρότες-κτηνοτρόφους και τους τεχνίτες-εμπόρους. Οι δεύτεροι μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις «συντεχνίες»: τους μεταλλουργούς, τους ναυπηγούς (ξυλουργούς), τους ναυτικούς (εμπόρους) και τους κεραμουργούς (αγγειοπλάστες).
Η τάξη των τεχνιτών είχε οπωσδήποτε περισσότερη οικονομική και επομένως και πολιτική δύναμη, αλλά ουδέποτε κατάφερε κάποια συντεχνία να κυριαρχήσει επί των άλλων. Έτσι αναγκάστηκαν να βρουν μορφές συνεργασίας τέτοιες, που μόνο η δημοκρατία προσφέρει. Η ύπαρξη ενός κτιρίου, το οποίο ήταν χωρητικότητας 50 περίπου ατόμων και το οποίο μόνο ως χώρος συναθροίσεων μπορεί να χαρακτηριστεί, επιβεβαιώνει τις παραπάνω σκέψεις. Συνεπώς, δεν είναι υπερβολικός ο χαρακτηρισμός αυτού του κτίσματος ως Βουλευτηρίου.
Ώστε, η δημοκρατία γεννήθηκε στην Πολιόχνη; Οι αρχαιολογικές ενδείξεις οδηγούν αβίαστα σε αυτό το συμπέρασμα. Αν και δεν μπορεί να είναι κανείς κατηγορηματικός σε αυτό το ζήτημα, είναι γεγονός ότι το αρχαιότερο κτίσμα το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως Βουλευτήριο κτίστηκε εκεί, στην ακρογιαλιά της Πολιόχνης, πριν από 4.500 χρόνια.
Πολιόχνη ΙΙΙ (Πράσινη 2700-2600 π.Χ.)
Η Πράσινη Πολιόχνη εξελίχθηκε σε μεγάλη πόλη. Έχει έκταση 13-15 στρέμματα και πληθυσμό γύρω στους 1300 κατοίκους. Οι κατοικίες της αποτελούνταν από δύο ή περισσότερα δωμάτια και ήταν σχετικά ομοιόμορφες. Οι μεταλλουργοί κατοικούσαν σε ξεχωριστή συνοικία.Κτίστηκε νέο τείχος στα δυτικά για να χωρέσουν τα νέα σπίτια, κάτι που σημαίνει ότι ο πληθυσμός της πόλης αυξήθηκε, ίσως από νέους κατοίκους. Όμως, η τεχνική δείχνει σημάδια παρακμής, ενώ παρατηρείται μεγάλη ποσότητα κεραμικών εισαγόμενων από την ηπειρωτική Ελλάδα. Ένας σεισμός ανέκοψε κάπως την εξέλιξη της πόλης. Άλλωστε η περίοδος αυτή δεν κράτησε παραπάνω από έναν αιώνα. Χαρακτηριστικό είναι ότι το Βουλευτήριο αλλάζει χρήση αυτή την περίοδο και ένα μέρος του καλύπτεται από μια νεότερη οικοδομή. Η «δημοκρατική» περίοδος φαίνεται πως πλησιάζει στο τέλος της.
Πολιόχνη IV (Ερυθρή 2600-2400 π.Χ.) σύγχρονη της Τροίας Ι
Την εποχή αυτή η πόλη επεκτάθηκε σε όλη τη δυτική πλευρά του λόφου, δείγμα της οικονομικής ευρωστίας των κατοίκων της. Ανάλογα επεκτείνεται και το τείχος, το οποίο ενισχύεται με ημικυκλικούς προμαχώνες. Η τεχνική των κατασκευών βελτιώθηκε, αλλά η αισθητική τους άρχισε να παρακμάζει, αφού η ευμάρεια των κατοίκων τους επιτρέπει να εισάγουν, παρά να κατασκευάζουν σκεύη. Η διακόσμηση των κεραμικών είναι πιο απλή και η παραγωγή τους πιο μαζική. Υπάρχει πιο έντονη επιρροή των πρωτοελλαδικών πολιτιστικών κέντρων και είναι διαπιστωμένη επικοινωνία με την Κρήτη, τις Κυκλάδες, τη Βοιωτία και τη Θεσσαλία.
Η κατεργασία του χαλκού έχει βελτιωθεί, αφού βρέθηκαν χάλκινα μαχαιρίδια, σμίλες, καρφιά με κεφάλι, άγκιστρα και κυρίως καλούπια κατασκευής εργαλείων με την πρωτοποριακή μέθοδο του λιωμένου κεριού. Για πρώτη φορά βρέθηκαν πέτρινα υνιά από αλέτρι, κάτι που σημαίνει ότι καλλιεργούσαν τη γη συστηματικά.
Το εμπόριο γίνεται πια πιο οργανωμένα, όπως μαρτυρούν οι πήλινες και οι χάλκινες σφραγίδες με τις οποίες σημαδεύουν τα εμπορεύματα. Επίσης, υπάρχουν σταθμά από αιματίτη, με τα οποία ζυγίζουν τα αγαθά. Τα σταθμά είναι εισαγόμενα από τη Μικρασία και το Νότιο Αιγαίο. Αυτό σημαίνει ότι ήταν πρότυπα σταθμά και υπήρχαν προφανώς και τοπικά λίθινα ισοβαρή αντίγραφά τους.
Η ύπαρξη εισαγόμενων και πρότυπων σταθμών, υποδηλώνει ότι ήδη από την 3η χιλιετία π.Χ. είχε διαπιστωθεί η ανάγκη εφαρμογής κοινού μετρικού συστήματος ανάμεσα στις διάφορες πόλεις, για να διευκολύνονται οι συναλλαγές. Ή ότι οι έμποροι της Πολιόχνης όφειλαν να γνωρίζουν τα μετρικά συστήματα των άλλων πόλεων με τις οποίες είχαν εμπορικές συναλλαγές.
Την εποχή αυτή η κοινωνία της πόλης φαίνεται πως έχει αλλάξει οργάνωση και δημιουργούνται οικονομικές τάξεις. Το Βουλευτήριο είναι πλέον σε αχρηστία, ενώ τη θέση των σχεδόν ομοιόμορφων κατοικιών των προηγούμενων περιόδων παίρνουν μεγάλες οικοδομές, αρχοντικά, με επικεφαλής τα λεγόμενα «Μέγαρα», τα οποία είτε ανήκουν σε άρχοντες της πόλης είτε έχουν δημόσιο χαρακτήρα, διότι ξανακατασκευάζονται μεταγενέστερα. Επίσης, υπάρχουν πολλά όπλα, που μας αποκαλύπτουν μια στρατοκρατούμενη κοινωνία.
Η Ερυθρή Πολιόχνη επλήγη από πυρκαγιά δυο φορές. Η δεύτερη μάλιστα σηματοδοτεί το τέλος αυτής της εποχής και την έναρξη της επόμενης, της λεγόμενης Κίτρινης.
Πολιόχνη V (Κίτρινη 2400-2100 π.Χ.) σύγχρονη της Τροίας ΙΙ
Η Κίτρινη Πολιόχνη είναι η πιο ακμαία περίοδος στην ιστορία αυτής της πόλης. Αντιστοιχεί στην επίσης πολύ αναπτυγμένη Τροία ΙΙ-ΙΙΙ. Οι δυο πόλεις έχουν ταυτόσημους αλληλοεπηρεαζόμενους πολιτισμούς, αλλά η τεχνική της Πολιόχνης είναι πιο προηγμένη.
Τρανότερο παράδειγμα της σχέσης των δύο πόλεων αποτελεί ο χρυσός Θησαυρός της Πολιόχνης, που είναι ανάλογος με το Θησαυρό του Πριάμου, που ανακάλυψε ο Σλήμαν στην Τροία. Τα κοσμήματα έχουν πλήθος από σκαλίσματα λεπτής τεχνικής, θυμίζουν τη λιτότητα του αρχαϊκού ελληνικού ρυθμού αλλά έχουν και τοπικές επιρροές. Οι καρφίτσες, τα σκουλαρίκια, τα δαχτυλίδια, τα βραχιόλια, τα περιδέραια και τα άλλα περίτεχνα κοσμήματα φανερώνουν ότι η Πολιόχνη δεν ήταν ξεκομμένη από τους άλλους αιγαιοπελαγίτικους πολιτισμούς αλλά ένα ιδιόμορφο κομμάτι τους, μια παραλλαγή τους.
Υπάρχουν όμως και άλλα κοινά μεταξύ της Πολιόχνης και των πρωτοελλαδικών οικισμών, που δείχνουν ότι η Πολιόχνη δέχθηκε μεν την επίδραση των μικρασιατικών πληθυσμών, χρησιμοποίησε αυτή τη γνώση, που σε συνδυασμό με τη γεωγραφική της θέση της έδωσε πλούτο και δύναμη, αλλά παράλληλα οι κάτοικοί της διατήρησαν τα παραδοσιακά αιγαιοπελαγίτικα πολιτισμικά τους στοιχεία. Αυτό δείχνει ομόγενον με του ελληνικού χώρου στοιχείο.
Εκτός από τη λιτότητα της διακόσμησης αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν βρέθηκαν ναοί ενώ είναι ελάχιστα τα λατρευτικά είδη (γύρω στα 20 οστέινα ειδώλια). Αυτό δεν είναι τυχαίο. Οι έλληνες του Αιγαίου είχαν άλλες θρησκευτικές ιδέες. Κανείς ναός ή ιερό δεν έχει βρεθεί στον ελλαδικό χώρο από αυτή την περίοδο. Αντίθετα στους ανατολικούς λαούς έχουν ήδη εμφανιστεί τα πρώτα ιερά. Επίσης, ίσως δεν είναι τυχαίο, ότι δεν έχει βρεθεί η νεκρόπολη της Πολιόχνης. Τα «πρωτοελλαδικά» νεκροταφεία είναι επίσης ελάχιστα. Μόνο δυο τεφροδόχες με στάχτη νεκρών έχουν βρεθεί, δείγμα ότι ίσως έκαιγαν τους νεκρούς τους.
Την Κίτρινη περίοδο νέες τεχνικές αγγειοπλαστικής έφθασαν στην πόλη από τα ελλαδικά κέντρα πολιτισμού. Η Πολιόχνη διευρύνεται και άλλο και καταλαμβάνει έκταση σχεδόν δύο εκτάρια. Γίνονται προσπάθειες κοινωνικής οργάνωσης. Δημιουργούνται δημόσιοι χώροι, διοικητήριο, πλακόστρωτοι δρόμοι, πλατείες κ.λπ. Στους ευρείς δρόμους υπάρχουν μεγάλες κατοικίες με βοηθητικούς χώρους, ενώ στα σοκάκια μικρότερες, δείγμα κοινωνικών ανισοτήτων.
Κατασκευάζονται δημόσια πηγάδια, αγωγοί ύδρευσης και σύστημα αποχέτευσης (μικρός υπόνομος).
Ο πληθυσμός της πόλης αυτή την εποχή υπολογίζεται σε 600-800 κατοίκους. Υπάρχει αγορά γύρω από τον κεντρικό πλακόστρωτο δρόμο, στην οποία προφανώς έρχονται τόσο οι Λήμνιοι της ενδοχώρας, όσο και ξένοι έμποροι από τη θάλασσα.
Η κεραμική έχει βελτιωθεί. Χρησιμοποιείται ένα νέο μίγμα από άργιλο και τα αγγεία ψήνονται καλύτερα. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιείται η επαναστατική τεχνική του τροχού. Διακρίνονται δύο κατηγορίες αγγείων: τα καθημερινά, που είναι απλούστερα και πιο ανθεκτικά και τα επίσημα, που είναι πιο λεπτά, πιο εύθραυστα και πιο περίτεχνα διακοσμημένα. Χαρακτηριστικό είναι το περίφημο δέπας αμφικύπελλο, το οποίο αναφέρει αργότερα ο Όμηρος.
Γενικά, τα αγγεία διαφέρουν πολύ από τα παλιότερα. Κατασκευάζονται σουρωτήρια, νεροχύτες (χύτρες με κρουνό), μεγάλα πιθάρια με ποικίλα διακοσμητικά στοιχεία και με διάφορους τύπους χειρολαβών. Επίσης, χάλκινες αιχμές δοράτων, αγκίστρια, καρφιά κ.λπ. Εξακολουθούν όμως να χρησιμοποιούνται και ορισμένα κοκάλινα εργαλεία, όπως βελόνες, μαχαιρίδια κ.ά. κάτι που σημαίνει ότι, παρά τη μακροχρόνια χρήση του χαλκού για 600 και πλέον χρόνια, κάποια αντικείμενα είναι ακόμα αναντικατάστατα.
Η ακμαία αυτή πόλη είχε τραγικό τέλος. Γύρω στο 2100 ισοπεδώθηκε από ένα μεγάλο σεισμό. Η καταστροφή ήταν τόσο φοβερή, ώστε η πόλη εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της, οι οποίοι δεν επέστρεψαν ούτε για να μαζέψουν τα πολύτιμα αντικείμενα, που άφησαν στα ερείπια, ανάμεσα στα οποία και τα χρυσά κοσμήματα. Δύο τουλάχιστον κάτοικοί της υπήρξαν θύματα αυτού του σεισμού, αφού βρέθηκαν καταπλακωμένοι από τα ερείπια ενός μεγάρου, κοντά στην έξοδό του.
Μετά την καταστροφή αυτή η Πολιόχνη ποτέ πια δεν θα αποκτήσει την παλιά της αίγλη. Οι περισσότεροι κάτοικοί της μάλλον μετοίκησαν στο Κουκονήσι, το οποίο γνωρίζει ιδιαίτερη ακμή κατά την επόμενη περίοδο, τη λεγόμενη Καστανή.
Πολιόχνη VI (Καστανή 2100-1700 π.Χ.) σύγχρονη της Τροίας V
Στο τέλος της Κίτρινης περιόδου, στα 2100 π.Χ. περίπου, η Πολιόχνη υπέστη μεγάλη καταστροφή από σεισμό. Στη συνέχεια η πόλη άρχισε δειλά-δειλά πάλι να αναπτύσσεται. Παλιότερα πιστευόταν ότι ερημώθηκε για μεγάλη περίοδο, αλλά οι νέες ανασκαφές δείχνουν ότι κατοικήθηκε τουλάχιστον στην κορυφή του λόφου. Δεν κτίστηκαν νέα οικοδομήματα, απλά επισκευάστηκαν τα παλιά.
Οι νέοι(;) κάτοικοι γνωρίζουν τη χρήση του τροχού στην αγγειοπλαστική, απόδειξη ότι δεν έ-χουμε πολιτισμική οπισθοδρόμηση. Έτσι τα σχέδια και η ποιότητα των αγγείων βελτιώθηκαν. Η πόλη έχει επαφές τόσο με την Τροία IV-V όσο και με το νότιο Αιγαίο. Όμως σιγά-σιγά παρακμάζει και δεν γνωρίζει την εμπορική ακμή των παλιότερων εποχών.
Την περίοδο αυτή το Κουκονήσι βρίσκεται στην κορύφωση της ανάπτυξής του και μάλλον έχει πάρει τη σκυτάλη από την Πολιόχνη ως εμπορικός σταθμός για όσους πλησιάζουν στο νησί.
Πολιόχνη VII (Ιώδης 1700-1400 π.Χ.) σύγχρονη της Τροίας VI
Η Ιώδης Πολιόχνη δεν παρουσίασε κάτι καινούργιο πολιτισμικά. Είναι επηρεασμένη από τον Κρητομυκηναϊκό πολιτισμό, όπως προκύπτει από την ύπαρξη πλήθους αγγείων.
Σίγουρα οι μύθοι για τον Κρητικό στην καταγωγή βασιλιά της Λήμνου, το Θόαντα και για την θεσσαλικής καταγωγής γυναίκα του Μύρινα έχουν κάποιο ιστορικό υπόβαθρο, που αντιστοιχεί μάλλον σε αυτή την εποχή. Κάποια συμμαχία μεταξύ Μινωιτών και Μινύων πρέπει να υπήρξε σχετικά με την κυριαρχία στη Λήμνο.
Πάντως το κέντρο βάρος της ζωής στο νησί έχει μετατοπιστεί πλέον στο Κουκονήσι, το οποίο αυτή την περίοδο γνωρίζει μεγάλη ακμή. Είναι σίγουρο ότι η παρακμή της Πολιόχνης συνέβαλε σε αυτή την εξέλιξη.
πηγή: ellinondiktyo
