Αρχική ArticlesΣελίδα 46

Τα μυστικά των μακεδονικών στεφανιών

 

Περισσότερα από δέκα χρυσά μακεδονικά στεφάνια, σπάνια αρχαιολογικά ευρήματα, ήρθαν την τελευταία δεκαετία στο φως χάρη σ’ έναν απρόβλεπτο συνδυασμό ανασκαφών, λαθρανασκαφών και δράσης αρχαιοκαπήλων. Οκτώ στεφάνια βρέθηκαν το 2008 σε ανασκαφή του μετρό Θεσσαλονίκης, δύο το 2009 και το 2010 στη Βεργίνα, ένα επαναπατρίστηκε στην Ελλάδα το 2007 από το αμερικανικό Μουσείο Γκετί κι ένα βρέθηκε ακόμη παλιότερα, το 2000, στα χέρια αγρότη, θεωρήθηκε προϊόν αρχαιοκαπηλίας και κατέληξε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης…

Με αφορμή τα νέα αυτά ευρήματα, οργανώνεται επιστημονική ημερίδα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, στις 3 Ιουνίου. Μελετητές και ανασκαφείς από την Ελλάδα και το εξωτερικό θα αναφερθούν στη χρήση των στεφανιών και την απεικόνισή τους στην τέχνη, την τεχνολογία και την τυπολογία τους.
Είναι η πρώτη φορά που οργανώνεται ημερίδα με το θέμα αυτό, όπως εξηγεί στον «Α» η Δέσποινα Ιγνατιάδου από την Οργανωτική Επιτροπή, προϊσταμένη του Τμήματος Συλλογής Μεταλλοτεχνίας του ΑΜΘ. «Με αφορμή τα στεφάνια που αποκτήθηκαν πρόσφατα ζητήσαμε από τους ανασκαφείς να κάνουν παρουσίαση των ευρημάτων και με την ευκαιρία αυτή επιχειρούμε να επανεκτιμήσουμε και τα παλαιότερα», προσθέτει.
Σύμφωνα με την αρχαιολόγο της ΙΣΤ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, Μπετίνα Τσιγαρίδα, που συμμετέχει στην Οργανωτική Επιτροπή και θα παρουσιάσει εισήγηση στην ημερίδα, η Μακεδονία είναι από τις περιοχές του αρχαίου ελληνικού κόσμου που έδωσαν μεγάλο αριθμό μετάλλινων στεφανιών, τα οποία χρονολογούνται από τα μέσα του 4ου έως τα μέσα του 2ου αιώνα π.Χ.
Φτιαγμένα κυρίως από χρυσάφι, αλλά και από μπρούτζο ή ασήμι, με φύλλα ελιάς, μυρτιάς, δάφνης, κισσού και σπανιότερα βελανιδιάς, τα στεφάνια είναι πλουσιότερα και πιο περίτεχνα κατά το β’ μισό του 4ου αιώνα (εποχή του Φιλίππου Β’ και του Μ. Αλεξάνδρου), ενώ στη συνέχεια σχηματοποιούνται και απλοποιούνται.
Σε κάθε περίπτωση, τα αρχαία ελληνικά στεφάνια είναι αντικείμενα που γοητεύουν κοινό και αρχαιολόγους, είναι περιζήτητα από τους συλλέκτες, ενώ κρύβουν πολλά μυστικά. «Είναι πολλά τα ζητήματα που δεν έχουμε ακόμη αποκρυπτογραφήσει σε σχέση με τα στεφάνια και ιδίως με τη χρήση τους», παρατηρεί η κ. Ιγνατιάδου. «Αν και τα βρίσκουμε σε τάφους, δεν είναι ταφικά αντικείμενα. Χρησιμοποιούνται στην πραγματική ζωή, όπως δείχνουν οι ελάχιστες πληροφορίες που διασώζουν οι πηγές. Ηταν προσωπικά αντικείμενα που τα φορούσαν σε τελετές; Τι είδους ήταν αυτές οι τελετές; Ηταν τελετές μύησης; Σε ποια μυστήρια; Πολιτικού, διοικητικού ή θρησκευτικού τύπου; Ηταν ιδιωτικού ή δημόσιου χαρακτήρα; Και πώς συσχετίζονται τα φυτά που αναπαριστούν με τους θεούς; Είναι πολλά αυτά που δεν ξέρουμε και προσπαθούμε τώρα από τα σύνολα που έχουν εντοπιστεί να συμπεράνουμε», σημειώνει.
Τα πιο γνωστά στεφάνια
Το πιο βαρύτιμο στεφάνι που σώζεται από την ελληνική αρχαιότητα είναι το χρυσό στεφάνι βελανιδιάς (β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ.) που βρέθηκε στον κυρίως θάλαμο του βασιλικού τάφου της Βεργίνας, μέσα σε χρυσή λάρνακα. Αποτελείται από 313 φύλλα και 68 βελανίδια και ζυγίζει 714 γραμμάρια. Στα ευρήματα των βασιλικών τάφων της Βεργίνας συγκαταλέγονται δύο ακόμη χρυσά στεφάνια από φύλλα και άνθη μυρτιάς του 4ου αιώνα π.Χ.
Στον 4ο αιώνα π.Χ. χρονολογούνται επίσης τα δύο χρυσά στεφάνια μυρτιάς και ελιάς που βρέθηκαν τη δεκαετία του ’60 στους τάφους του Δερβενίου, το χρυσό στεφάνι από φύλλα ελιάς και άνθη που βρέθηκε στη Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης και χρυσό στεφάνι από τάφο της Σεβαστής Πιερίας.
Χρυσό στεφάνι με φύλλα ελιάς του 3ου αιώνα π.Χ. από την Αμφίπολη εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καβάλας.
Στα σημαντικότερα ευρήματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Αμφίπολης περιλαμβάνονται δύο χρυσά στεφάνια ελιάς και βελανιδιάς του 4ου π.Χ. αιώνα.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης διαθέτει 22 χρυσά μακεδονικά στεφάνια, συλλογή που θεωρείται η πλουσιότερη παγκοσμίως.
ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΝΑΝΟΥ
Αγγελιοφόρος, 17/05/2011

Η Αμφίπολη στην εποχή του Διαδικτύου: Το μνημείο που διεγείρει τη φαντασία των συνωμοσιολόγων

Παρά το γεγονός ότι οι ανασκαφικές έρευνες είναι ακόμη υπό εξέλιξη και τα τελικά συμπεράσματα θα αργήσουν να βγουν, το μνημείο της Αμφίπολης κατάφερε να καθηλώσει το παγκόσμιο ενδιαφέρον και, όπως ήταν αναμενόμενο, να εξάψει τη φαντασία των απανταχού συνωμοσιολόγων.

Η Αμφίπολη στην εποχή του Διαδικτύου: Το μνημείο που διεγείρει τη φαντασία των συνωμοσιολόγων

Σε μια εποχή όπου το Διαδίκτυο «κυριαχεί» και τα social media έχουν γίνει «άρμα» μεταφοράς απόψεων και θεωριών, ήταν αναμενόμενο να εμφανιστούν εκατοντάδες (ίσως και περισσότεροι) «ειδικοί» που γνωρίζουν την «απόλυτη αλήθεια» για τον τύμβο Καστά.

Κι ενώ οι μετριοπαθείς μη ειδικοί αρκούνται σε υποθέσεις για την ταυτότητα των κατασκευαστών του τάφου ή τη διερεύνηση πιθανών συσχετισμών με τον Μέγα Αλέξανδρο, την οικογένεια και τους απογόνους του, στο Διαδίκτυο κυκλοφορούν αμέτρητες εκδοχές πολύ πιο ευφάνταστων σεναρίων.

Οπως αναφέρει η «Καθημερινή» εάν κάποιος πατήσει σε μια μηχανή αναζήτησεις λέξεις όπως «Αμφίπολη, η αλήθεια» θα εμφανιστούν μπροστά του εκατοντάδες χιλιάδες αποτελέσματα η πλειονότητα των οποίων ελάχιστη σχέση έχει με την πραγματικότητα.

Μακράν πιο δημοφιλής μεταξύ των χρηστών του Ιντερνετ αποδεικνύεται η θεωρία σύμφωνα με την οποία τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής αποκρύπτονται συνειδητά από τους αρχαιολόγους και την κυβέρνηση, πιθανότατα κατόπιν εντολής της τρόικας, της Γερμανίας ή… του διεθνούς «ανθελληνικού λόμπι». Και πώς αλλιώς να εξηγηθεί η «εξαφάνιση» των κινητών ευρημάτων -ανάμεσά τους, χρυσά νομίσματα, κοσμήματα και μαρμάρινες επιγραφές, που δεν αποκλείεται να βρίσκονται ήδη στο εξωτερικό- αλλά και τα αυστηρά μέτρα ασφαλείας στον χώρο της ανασκαφής -φήμες κάνουν λόγο ακόμα και για την παρουσία αλεξιπτωτιστών και κλιμακίου της ΕΥΠ- όπως και τα κομμένα χέρια των Καρυατίδων -τι κρατούσαν άραγε;- ή η ημερομηνία Αυγούστου στα σκίτσα των Σφιγγών, τα κεφάλια των οποίων ανακαλύφθηκαν τον Αύγουστο;

Ποιος είναι ο στόχος της πλεκτάνης; Φυσικά η περαιτέρω «αποδυνάμωση του φρονήματος των Ελλήνων», οι οποίοι, σε διαφορετιοκή περίπτωση θα έβρισκαν το «χαμένο τους κύρος», μια διέξοδο από την κρίση ή ένα έναυσμα για να εξεγερθούν ενάντια στους «ξένους κατακτητές», αναλόγως με την οπτική γωνία. Παράλληλα, η αποκάλυψη του μυστικού του τάφου θα στεκόταν εμπόδιο στα σχέδια παραχώρησης της Μακεδονίας -ως όνομα ή γεωγραφική έκταση, αυτό δεν αποσαφηνίζεται- στη FYROM με τις ευλογίες των ΗΠΑ. Αντιθέτως, αν το μνημείο ταυτιζόταν με τον τάφο του Αλεξάνδρου, το «ψευδοκράτος των Σκοπίων θα διαλυόταν εντός 15 ημερών».

Βέβαια, οι συνωμοσιολόγοι μπορούν πάντα να διανθίζουν τις απόψεις τους με πλήθος «αποκαλυπτικών» στοιχείων συνδέοντας την Αμφίπολη με άσχετα, φαινομενικά γεγονότα, όπως η επίσκεψη της Αμάν Αλαμουντίν στον αρχαιολογικό χώρο της Δωδώνης και η έρευνα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων.

Και όπως πάντα πρέπει να «κλείνει» ένα τέτοιο κείμενο, οι επίλογοι είναι γεμάτοι υπαινιγμούς και αναπάντητα ερωτήματα που ενθαρρύνουν τον αναγνώστη να συμπληρώσει τα κενά χρησιμοποιώντας τη «λογική» του.
Σε μια διαφορετική εκδοχή της προηγούμενης θεωρίας, οι αρχαιολόγοι γνώριζαν εξαρχής πως η ανασκαφή του τύμβου δεν θα οδηγούσε σε σημαντικές ανακαλύψεις, ακολούθησαν όμως τις οδηγίες της πολιτικής ηγεσίας, που επιθυμούσε να δημιουργήσει έναν «αντιπερισπασμό», στρέφοντας την προσοχή του κοινού μακριά από τις προωθούμενες νομοθετικές ρυθμίσεις.

Την ίδια ώρα, οι κάτοικοι της Αμφίπολης φαίνεται ότι ξεπουλούν τη γη τους σε ξένους επενδυτές, που έχουν αντιληφθεί τις δυνατότητες τουριστικής εκμετάλλευσης του τύμβου και καταφθάνουν στην περιοχή κουβαλώντας βαλίτσες με χρήματα.

 

Πηγή: iefimerida.gr

The Earliest Europeans

COPENHAGEN, DENMARK—DNA from the ulna of a modern human skeleton discovered in 1954 at an archaeological site at Kostenki-Borshchevo, located in southwest Russia, has been mapped by a team of scientists led by evolutionary biologist Eske Wilerslev of the Natural History Museum at the University of Copenhagen. The skeleton has been dated to between 36,200 and 38,700 years old, making the genome the second oldest to be sequenced. This new data suggests that this man, who had dark skin and dark eyes, had DNA from Europe’s indigenous hunter-gatherers, people from the Middle East who later became early farmers, and western Asians. It had been thought that these three groups only mixed in the past 5,000 years. “What is surprising is this guy represents one of the earliest Europeans, but at the same time he basically contains all the genetic components that you find in contemporary Europeans—at 37,000 years ago,” Willerslev told Science. The man, known as Kostenki XIV and as Markina Gora, also had about one percent more Neanderthal DNA than today’s Europeans and Asians, from modern human and Neanderthal contact more than 45,000 years ago. “In principle, you just have sex with your neighbor and they have it with their next neighbor—you don’t need to have these armies of people moving around to spread the genes,” Willerslev explained.

Πηγή: Archaeology Magazine

Απόστολος Παύλος, από την Αμφίπολη στη Θεσσαλονίκη

Γιατί κάθε εβδομάδα ένα γκρούπ Κορεατών, καθολικών στο θρήσκευμα, περνούν απο την Αμφίπολη;

Της Μαρίας Μπέλλου

Στο πλαίσιο των ταξιδιών του για τη διάδοση του χριστιανισμού, ο Απόστολος Παύλος επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη, κηρύττοντας το ευαγγέλιο και διδάσκοντας το έργο του Ιησού. Σύμφωνα με την παράδοση, φεύγοντας βιαστικά, κυνηγημένος από τους Ιουδαίους, αναπαύθηκε σε μία πλαγιά στους πρόποδες του Κεδρηνού λόφου και δροσίστηκε από το νερό της πηγής που υπήρχε σε ένα σπήλαιο. Το αγίασμα του Αποστόλου Παύλου -στο οποίο επί αιώνες οι Θεσσαλονικείς προσέτρεχαν κάθε Δευτέρα και επί του οποίου οι ιερείς ανέπεμπαν ευχές- για πολλούς σήμερα παραμένει άγνωστο.
Ο χώρος όπου βρίσκεται το αγίασμα παραχωρήθηκε με σύμβαση, στις 26 Απριλίου 1875, από την ελληνική κοινότητα στη Φιλόπτωχο Αδελφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης (ΦΑΑΘ), με σκοπό τη δημιουργία κοιμητηρίων. Μετά την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους, με την κωδικοποίηση των διαταγμάτων που αφορούσαν την ελληνική ορθόδοξη κοινότητα αναγνωρίστηκε η κυριότητα της αδελφότητας επί του αγιάσματος.
Η αδελφότητα περιέφραξε την περιοχή και αποφάσισε την ανέγερση ναΐδριου προς τιμήν του Αποστόλου Παύλου, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ξενοφώντα Παιονίδη. Ο θεμέλιος λίθος τέθηκε στις 3 Μαΐου 1920 από τον παναγιότατο μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο, ενώ η ανοικοδόμηση περατώθηκε υπό την επίβλεψη επιτροπής, η οποία ορίστηκε από το διοικητικό συμβούλιο της αδελφότητας. Τα εγκαίνια τελέστηκαν στις 10 Απριλίου 1922, Κυριακή του Θωμά. Κατά τη δεκαετία του ’70, η αδελφότητα παραχώρησε τέσσερα στρέμματα από την ιδιόκτητη έκτασή της για την ανοικοδόμηση μεγαλοπρεπούς ναού, ο οποίος αφιερώθηκε στον Απόστολο Παύλο και σήμερα δεσπόζει στην περιοχή.

Ανεκτίμητος θρησκευτικός θησαυρός
Το όραμα που είδε ο Απόστολος Παύλος ενώ βρισκόταν στην Τρωάδα και αφορούσε έναν άνδρα Μακεδόνα ο οποίος τον παρακαλούσε “διαβάς εις Μακεδονίαν, βοήθησον ημίν” τον έκανε να αλλάξει την περιοδεία του. “Δεν πήγε εκεί που σήμερα θέλουν να λένε ότι είναι Μακεδονία. Πέρασε στη Σαμοθράκη και από εκεί στην Καβάλα, στους Φιλίππους, όπου συνάντησε τον Τιμόθεο. Πέρασε από την Απολλωνία, όπως διαβάζουμε, από την Αμφίπολη, και ήρθε στη Θεσσαλονίκη. Εδώ λένε οι Πράξεις των Αποστόλων ότι έμεινε τρία Σάββατα και ότι κήρυξε στη συναγωγή των Εβραίων. Οι ερευνητές βέβαια λένε ότι ίσως πέρασε από τη μονή των Βλατάδων, γι’ αυτό υπάρχει και το βήμα εκεί. Εδώ, στον Άγιο Παύλο, ήταν το ανατολικό μέρος όπου έμεινε, εκτός των τειχών, ο Απόστολος Παύλος υπό τον φόβο των Ιουδαίων”, λέει ο πατήρ Νικόλαος, που πραγματοποιεί τις λειτουργίες στον σύγχρονο ναό του Αγίου Παύλου, στον ομώνυμο δήμο. Και συμπληρώνει: “Δροσίστηκε από την πηγή του βουνού και γι’ αυτό και είναι και το αγίασμα του Αποστόλου Παύλου. Από το 1922 και μετά δεν μπορείτε να φανταστείτε τι γινόταν ανήμερα της εορτής του. Όλη η Θεσσαλονίκη ερχόταν, όχι μόνον οι ντόπιοι”.

“Ηθική, όχι οικονομική κρίση”
Το γεγονός ότι η ύπαρξη του αγιάσματος του Αποστόλου Παύλου παραμένει άγνωστη για πολλούς Θεσσαλονικείς στεναχωρεί τον πατέρα Νικόλαο αλλά και τα μέλη της ΦΑΑΘ. “Το έργο του Απόστολου Παύλου είναι γνωστό στην οικουμένη. Δυστυχώς, στις μέρες μας η επαφή του λαού με την εκκλησία είναι επιφανειακή”, λέει ο πατήρ Νικόλαος. Στην ερώτησή μας τι μήνυμα θα περνούσε σήμερα ο Απόστολος των Εθνών, εμφανίζεται κατηγορηματικός: “Να παραμερίσει ο καθένας τον ατομικισμό του, την πλεονεξία, τον καταναλωτισμό και τον υπερκαταναλωτισμό για τον εαυτό του. Να δούμε τον πλησίον, γιατί μέσα από τον πλησίον περνάμε στον Θεό. Αυτό πληρώνουμε σήμερα: τον ατομισμό. Αυτό πληρώνεται. Δεν τιμωρεί ο Θεός. Αυτοτιμωρούμαστε όλοι μας. Δεν βρισκόμαστε εν μέσω οικονομικής κρίσης. Έχουμε ηθική κρίση. Η κρίση που περνάει σήμερα η κοινωνία μας είναι κρίση συνειδήσεως. Ο καθένας μας δεν κάνει διάλογο με τη συνείδησή του. Φταίνε όλοι οι άλλοι εκτός από εμάς. Αυτό είναι το πρόβλημα”. Η ύπαρξη στον δήμο Αγίου Παύλου τριών ναών κι ενός αγιάσματος, αφιερωμένων στον Απόστολο των Εθνών, υποδεικνύει τα ίχνη της φυγής του Αποστόλου Παύλου από τη Θεσσαλονίκη.

Ο Ερμής ως ψυχοπομπός

Ο Ερμής ή με το επικό όνομα Ερμείας, είναι ένας απ’ τους παλαιότερους θεούς με γνήσια ελληνική «λαϊκή» καταγωγή. Κατά τη μυθολογία γεννήθηκε σε μια σπηλιά στην Κυλλήνη (στο σημερινό όρος Ζήρια) της Κορινθίας, από τον Δία και την πανέμορφη Νύμφη Μαία, την κόρη του Άτλαντα. Στον Όμηρο μνημονεύεται με το αρχαιότερο όνομά του Ερμής ο Κυλλήνιος, αλλά και με τους επιθετικούς προσδιορισμούς «εύσκοπος αργεϊφόντης», «διάκτορος», δηλαδή ψυχοπομπός. Στον Όμηρο χρησιμοποιούνται συχνότερα τα επίθετα «χρυσόραβδος» Ερμής, «αγγελιοφόρος» Ερμής, ενώ στον Ησίοδο «ξακουστός κήρυκας των θεών» και «προστάτης των βοσκών και των αιγοπροβάτων».

Η μυθολογία αναφέρει ότι αμέσως μετά τη γέννησή του επινόησε και κατασκεύασε την πρώτη λύρα και έδειξε, από τη βρεφική του ακόμη ηλικία, την επιδεξιότητά του να μπορεί να κλέβει ακόμη και τα βόδια του Απόλλωνα. Ο Ερμής, όπως και ο Προμηθέας, επειδή ανακάλυψε τη φωτιά και τα πυρεία, και συγχρόνως τη θυσία, προφανώς μια θυσία για το δωδεκάθεο, θεωρείται κατά βάση «ένας ανταγωνιστής του δόλιου πυρφόρου Προμηθέα».

Ο Ερμής, μολονότι στην επική ποίηση φαίνεται να έχει βοηθητική θέση έναντι των άλλων ολύμπιων θεών, πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε τόσο πολυσχιδή θεότητα ώστε κάλυπτε σχεδόν κάθε εκδήλωση της ζωής. Είναι ο πλέον πολυάσχολος θεός, καθώς έχει πολλά καθήκοντα στον Επάνω Κόσμο: πριν απ’ όλα είναι ο αγγελιοφόρος του Δία, είναι επίσης θεός των διασταυρώσεων των δρόμων και των ορίων (συνόρων) (Ερμής Τρικέφαλος ή Τετρακέφαλος), προστάτης των θυρών των σπιτιών και των πυλών των ναών (Πύλαιος και Προπύλαιος Ερμής), θεός των γραμμάτων και της ρητορικής (λόγιος Ερμής), προστάτης των αθλητών και των αγώνων (αγώνιος Ερμής), προστάτης των εμπόρων (αγοραίος και κερδώος Ερμής) -μάλιστα προστάτευε όχι μόνο το θεωρούμενο σήμερα ως νόμιμο, αλλά και το τυχαίο εύρημα, το λεγόμενο έρμαιον, που σημαίνει «δώρο του Ερμή», δηλαδή το θεόσταλτο δώρο (εξ ου και Ερμής Τύχων) ή το απροσδόκητο πολύτιμο εύρημα ή ακόμη και το προϊόν κλοπής ή αρπαγής (εξ ου και άναξ φηλητών ή δόλιος ή ληιστήρ Ερμής). Κατά τη Γιγαντομαχία, φορώντας την Άϊδος κυνήν (αόρατη περικεφαλαία), σκότωσε τον γίγαντα Ιπόλλυτο, έσωσε τον Δία επανασυνδέοντας τα νεύρα των ποδιών του, τα οποία είχε κόψει ο Τυφωέας και απελευθέρωσε τον θεό Άρη, τον οποίον είχαν φυλακίσει οι Αλωάδες για ένα και πλέον έτος.

Σε όλη την αρχαιότητα ο Ερμής θεωρούνταν ο πιο έξυπνος και ο πιο φιλάνθρωπος θεός (Ερμής αλεξίκακος και αγαθών δωτήρ) και γι’ αυτό ο πιο αγαπητός και διασκεδαστικός θεός του ελληνικού πανθέου, «έκφραση όλων των προτερημάτων και όλων των ελαττωμάτων του αρχαίου Έλληνα». Σε όλη την ιστορία του όμως, την πρώτη θέση είχαν τα χθόνια γνωρίσματά του και ιδίως η γνωστή πανελλήνια ιδιότητα του ψυχοπομπού ή ψυχαγωγού.

Ως ψυχοπομπός στον Κάτω Κόσμο εξυπηρετεί τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη. Συγκεκριμένα μεταφέρει τις ψυχές των νεκρών και συγχρόνως παρευρίσκεται στο δικαστήριο του Άδη, δηλαδή εκτελεί καθήκοντα με τα οποία απέκτησε εξαιρετική θέση ανάμεσα στους θεούς του Κάτω Κόσμου.

Πολλές είναι οι αρχαίες πηγές που παρουσιάζουν τον Ερμή συνδεμένο με καθαρά χθόνιες θεότητες, όπως είναι η Δήμητρα, ο Πλούτων, ο Τροφώνιος κ.ά. «Χθόνιο», λ.χ., αποκαλούν τον Ερμή ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης. Δεν είναι όμως απίθανο η ιδιότητα του χθόνιου θεού να προήλθε από την άλλη ιδιότητά του, του κήρυκα των θεών και του ψυχοπομπού. Έτσι, σαν κήρυκας μπορούσε να διαβιβάσει ειδήσεις ή ευχές από τον Επάνω Κόσμο στον Κάτω ή να μεταφέρει τις ψυχές στους χθόνιους, και ως εκ τούτου να θεωρήθηκε και ο ίδιος χθόνιος. Στους Ορφικούς Ύμνους, ο Ερμής ο χθόνιος οδηγεί τις «αθάνατες ψυχές» στον Άδη και τις ξαναφέρνει πίσω στον Επάνω Κόσμο (για καινούριες ενσωματώσεις). Ως ψυχαγωγός αναφέρεται επίσης και στις «Χοηφόρους» του Αισχύλου (στ. 622), μολονότι ο Ορέστης αναμένει από αυτόν όχι απλά να διαβιβάσει την ευχή του στους άλλους χθόνιους και στο νεκρό πατέρα του, αλλά και να τον συμπαρασταθεί στην προσπάθειά του να εκδικηθεί τους δολοφόνους του πατέρα του (στ. 727-29). Τη χθόνια θεότητά του μαρτυρεί και ο Παυσανίας, ο οποίος αναφέρει ότι είδε στον Άρειο Πάγο άγαλμα του Ερμή δίπλα σε αγάλματα των άλλων μεγάλων «υπογαίων θεών».

Για την εξαιρετική θέση του Ερμή ανάμεσα στους θεούς του Κάτω Κόσμου μας πληροφορεί και ο Πλούταρχος, καθώς στη γιορτή Ελευθέρια της Πλάταιας συνήθιζαν πρώτα να προσεύχονται στον χθόνιο Ερμή και στον χθόνιο Δία κατά τη θυσία του ταύρου και κατόπιν να καλούν στην «αιμακουρία» τις ψυχές εκείνων που είχαν σκοτωθεί στη μάχη κατά των Περσών, το 479 π.Χ..

Τον Ερμή όμως, ως φοβερό χθόνιο θεό, τον επικαλούνταν οι Έλληνες κατά τον 5ο π.Χ. αι. και στους λεγόμενους «καταδέσμους» (defixiones), δηλαδή στις επικλήσεις προς τους νεκρούς ή τους χθόνιους θεούς, για να βλάψουν όσους μισούσαν. Στην αρχαϊκή εποχή κάθε ταφικό μνημείο ήταν αφιερωμένο ως «άγαλμα» του ψυχοπομπού θεού του Κάτω Κόσμου. Ο Πίνδαρος, ένα λίθινο γλυπτικό έργο στημένο πάνω σε τάφο το αποκαλεί «άγαλμα Αϊδα». Πάντως, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στον Όμηρο δε γίνεται μνεία του πορθμέα Ερμή, αφού οι ψυχές των νεκρών και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια μπαίνουν στον Άδη «χωρίς τη βοήθεια κάποιου πλωτού μέσου, αρκεί βέβαια να έχουν καεί». Όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα, το ρόλο του πορθμέα (του περαματάρη) στη μεταγενέστερη (μεθομηρική) εποχή θα τον χρεωθεί ο Χάρων (Χάροντας), ο οποίος μετέφερε με το πλεούμενό του τους νεκρούς στην απέναντι όχθη των ποταμών του Κάτω Κόσμου (κυρίως της φοβερής Στύγας) και της Αχερουσίας λίμνης.

Η ιστορία του θεού Ερμή είναι ίσως η πιο διδακτική για την εξέλιξη και τη διαρκή ανανέωση του περιεχομένου όλων των χθόνιων θεών. Μάλιστα η περίπτωση του Ερμή δικαιώνει τη νεότερη επιστημονική έρευνα, σύμφωνα με την οποία -όπως προαναφέρθηκε- κάθε μελέτη ή παρουσίαση της ελληνικής θρησκείας θα πρέπει να ξεκινάει από την προ-ομηρική θρησκεία των Ελλήνων. Σ αυτήν λοιπόν την πλούσια «λαϊκή» θρησκευτική παράδοση και στο τελετουργικό της μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τις άφθονες χθόνιες καταβολές κάθε ολύμπιου θεού και να καταγράψει την εξέλιξη και τη σταδιακή ανανέωσή του, η οποία σε μερικές περιπτώσεις είναι τόσο σημαντική, ώστε από την αρχική θεότητα δεν επιζεί παρά μόνο το όνομα, όπως λ.χ. η περίπτωση του χθόνιου θεού Ερμή, στη μετεξέλιξη του οποίου αξίζει να κάνουμε μια σύντομη αναφορά:

Ο Ερμής, στα πρώιμα χρόνια είχε συνδεθεί με τους παρόδιους λιθοσωρούς που ήταν είτε τάφοι είτε «όροι» (ορόσημα). Και το ελληνικό όνομά του εξάλλου σημαίνει κυριολεκτικά «αυτόν που προβάλλει μέσα από σωρό με πέτρες». Υπήρχε λοιπόν μια παλιά συνήθεια του αρχαίου Έλληνα αγρότη που, όταν έβρισκε στο δρόμο ένα σωρό από πέτρες, έριχνε άλλη μια πέτρα επάνω του, γιατί πίστευε ότι κάποια θεϊκή δύναμη (θεός-δαίμων) κατοικούσε μέσα σ’ αυτές. Ο Μ. Nilsson θεωρεί ότι σ’ αυτήν τη συνήθεια υποκρύπτονται ίχνη παλιάς λιθολατρίας, και σημειώνει ότι αυτές τις πέτρες τις ονόμαζαν «έρμα» και την μεγαλύτερη από αυτές -στην κορυφή του σωρού- την ονόμαζαν «Ερμή». Και ο W. Burkert επισημαίνει ότι οι λιθοσωροί, όπως και η πρωτόγονη οριοθέτηση των περιοχών με φαλλό, είχαν πάντοτε την ίδια αποτρεπτική δύναμη.

Οι λιθοσωροί αυτοί, δηλαδή οι «Ερμές», τους οποίους οι άνθρωποι της υπαίθρου χρησιμοποιούσαν ως «οδοδείκτες» για τους ταξιδιώτες, αλλά και ως ορόσημα των αγρών και των ιδιωτικών κτημάτων, φαίνεται πως αποτελούσαν τεμένη του χθόνιου Ερμή, ο οποίος μάλιστα τιμωρούσε όποιον τολμούσε να καταπατήσει ξένη γη. Μολονότι η «παρουσία» του θεού των «συνόρων» (Ερμή) εμπόδιζε την παράνομη καταπάτηση, οι γείτονες φαίνεται ότι μετακινούσαν τα σύνορα, για να επεκτείνουν τη δική τους γη, με αποτέλεσμα οι ιδιοκτήτες των κτημάτων να χρησιμοποιούν ως ορόσημα ακόμη μεγαλύτερες πέτρες σε όρθια εμφανή θέση. Στην κορυφή αυτών των λιθοσωρών (είτε «όροι» ήταν είτε τάφοι) στηνόταν μία ακόμη μεγαλύτερη πέτρα, η «ερμαϊκή στήλη». Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι λιθοσωροί αυτοί χρησιμοποιούνταν και ως σύνορα των χωρών.

Στις λίθινες ή αργότερα ξύλινες αυτές «Ερμές», τις οποίες μεταγενέστερα τοποθετούσαν σε διασταυρώσεις οδών, στις πλατείες των πόλεων και στις εισόδους των σπιτιών ή των ναών, τονίζονταν με έμφαση οι φαλλοί. Από την παρουσία των φαλλών, σύμβολο της γονιμικής του ιδιότητας, ο Ηρόδοτος συμπεραίνει ότι ο Ερμής ήταν προϊστορικός θεός, τον οποίο οι Αθηναίοι είχαν παραλάβει από τους Πελασγούς. Τέλος, το 520 π.Χ. ο γιος του Πεισίστρατου Ίππαρχος πρότεινε στους Αθηναίους τη λίθινη μορφή του Ερμή που αργότερα επιβλήθηκε γενικώς.

Αξίζει να αναφέρουμε στο σημείο αυτό την επισήμανση του Μ. Nilsson ότι από την αντίληψη των αγροτικών λαών ότι μέσα στις πέτρες κατοικούσε κάποια θεϊκή «δύναμη» (ένας δαίμων) που είχε ανάγκη από εξαγνισμούς και χοές, δημιουργήθηκε η αντίληψη για την υπόγεια κατοικία των νεκρών, δηλαδή για το σκοτεινό Άδη κάπου βαθιά, κάτω από τη γη. Κατά συνέπεια, μέσα από τις «δαιμονικές τελετουργίες» των αγροτικών λαών, γεννήθηκε η πίστη σε ένα θεό που θα παραλαμβάνει τις ψυχές των νεκρών, για να τις οδηγεί στον Κάτω Κόσμο ή μερικές φορές θα τις επαναφέρει στην εδώ ζωή. Και αυτός ο θεός ήταν ο Ερμής Ψυχοπομπός ή Ψυχαγωγός.

Ως ψυχοπομπός, ο Ερμής, αναφέρεται καταρχάς στη «δευτερο-νέκυια» της Οδύσσειας να παραλαμβάνει τις ψυχές των σκοτωμένων μνηστήρων και, με το χρυσό και όμορφο μαγικό ραβδί του, να τις οδηγεί απευθείας στον Άδη («κατ’ ευρώεντα κέλενθα») μέχρι τον ασφοδελόν λειμώνα, «ένθα ναίουσι ψυχαί, είδωλα καμόντων» και όχι όπως αναφέρουν οι μεταγενέστερες δοξασίες και δείχνουν οι αττικές λήκυθοι να οδηγεί τις ψυχές στη λέμβο («ακάτιο») του πορθμέα Χάροντα.

Ο ψυχοπομπός Ερμής σε αγγειογραφίες εμφανίζεται να επαναφέρει στον Επάνω Κόσμο τη βασίλισσα του Άδη, την Κόρη Περσεφόνη, να μεταφέρει τη νεκρή Αλκμήνη από τη Θήβα στα Νησιά των Μακάρων και να συνοδεύει τον Πρίαμο κατά τη μεταφορά του Έκτορα για ενταφιασμό. Με την ίδια ιδιότητα ο Ερμής μεταφέρει και την Ελένη στην Αίγυπτο, αφήνοντας στη θέση της ένα ομοίωμά της. Επίσης, ο Ερμής, παριστάνεται στο περίφημο ανάγλυφο του Ορφέα να υπενθυμίζει στην Ευρυδίκη, πιάνοντάς της ελαφρά το χέρι, ότι πρέπει να επιστρέψει οριστικά στον Κάτω Κόσμο.

Κατά τη μυθολογία, ο Ερμής, φορά φτερωτά χρυσά σανδάλια, με τα οποία μπορεί σαν γλάρος να γλυστρά πάνω στα κύματα, όποτε χρειάζεται, ενώ κρατάει τη θαυματουργική του ράβδο, με την οποία όποτε θέλει αποκοιμίζει ή ξυπνά από τον ύπνο τους ανθρώπους. Γι’ αυτό άλλωστε τιμάται και ως υπνοδότης, ύπνου προστάτης και ονειροπομπός. Κατά το Διογένη Λαέρτιο (8,31) ο Πυθαγόρας αποκαλούσε τον Ερμή «θεϊκό ταμία των ψυχών», «πομπαίο» και «πυλαίο και χθόνιο», επειδή συνόδευε τις ψυχές των νεκρών στο υποχθόνιο βασίλειο μέσω της «Πύλης» του Άδη, όπου και φρόντιζε ο ίδιος ο Ερμής να συγκεντρωθούν οι καθαρές ψυχές στον «υψηλότερο χώρο», ενώ οι ακάθαρτες να βρεθούν σε «άρρηκτα δεσμά» με τις Ερινύες.

Στη Θεσσαλία είχε επικρατήσει η συνήθεια στα ελληνιστικά και στα ρωμαϊκά χρόνια να χαράζουν ή να ζωγραφίζουν κάτω από το όνομα του νεκρού, στο κάτω μέρος της επιτάφιας στήλης, μια μικρή ερμαϊκή στήλη με τις λέξεις «Ερμάου χθονίου», που σημαίνουν ότι η στήλη με το όνομα του νεκρού αφιερωνόταν στο χθόνιο Ερμή. Και ο Πλούταρχος αναφέρει την τοπική συνήθεια των κατοίκων του Άργους, τριάντα ημέρες μετά το θάνατο συγγενικού τους προσώπου να θυσιάζουν για τον Ερμή, ο οποίος «δέχεται τις ψυχές των ανθρώπων, όπως το χώμα δέχεται τα σώματά τους». Παρόμοιο μνημόσυνο για τους δικούς τους νεκρούς είχαν και οι Αθηναίοι στη γιορτή των Χύτρων, την τρίτη και τελευταία ημέρα των Ανθεστηρίων, οπότε θυσίαζαν για τον ψυχοπομπό Ερμή και όχι για τους ολύμπιους θεούς.

Η δημοτικότητα του Ερμή αυξήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας, τότε που ολοκληρώθηκε και η μετεξέλιξή του, καθώς απέκτησε πολλαπλές ιδιότητες εντελώς ξένες προς την αρχική του χθόνια φύση. Έτσι, από χθόνιος θεός του Κάτω Κόσμου και ψυχοπομπός των νεκρών ψυχών θα μετεξελιχθεί μέχρι και σε θεό των γυμναστηρίων και του αθλητισμού, προστάτη των αθλητικών αγώνων. Πολλά γυμνάσια αφιερώθηκαν τότε στον Ερμή τον αγώνιο ή εναγώνιο, τον οποίο τιμούσαν συνήθως μαζί με τον Ηρακλή. Σε αρκετά γυμνάσια έχουν βρεθεί πολλά αναθήματα με την επιγραφή «Ερμήι και Ηρακλεί», ενώ, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, στη Μεγαλόπολη υπήρχε κοινός ναός για τους δύο θεούς, κοντά σε στάδιο.

Μεγάλες γιορτές προς τιμήν του Ερμή, ως προστάτη των αθλητών και αθλητικών συλλόγων (τα λεγόμενα Ερμαία) τελούνταν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και της Ρώμης, ενώ η τέταρτη ημέρα του μήνα ήταν αφιερωμένη στον Ερμή, όπως στη Ρώμη η τετάρτη ημέρα της εβδομάδας. Οι Ρωμαίοι πρώτοι μεταμόρφωσαν τον Ερμή σε θεό εμπορίου, τον Mercurius, με το γεμάτο βαλάντιο στο χέρι. Πάντως, τα γυμναστήρια με τον καιρό έχασαν τον αρχικό χαρακτήρα της σωματικής αγωγής, καθώς σε ειδικές αίθουσές τους, μετά τις σωματικές ασκήσεις γινόντουσαν και θεωρητικά μαθήματα. Μάλιστα δίδασκαν διακεκριμένοι λόγιοι της εποχής (ιδίως ρήτορες και φιλόσοφοι), με αποτέλεσμα ο Ερμής αυτόματα να γίνει προστάτης και των γραμμάτων και της ρητορικής (λόγιος Ερμής).

Ριζικά επίσης άλλαξε και η εικαστική του παράσταση: ενώ οι αρχαϊκοί αγγειογράφοι, εκφράζοντας τις μεταθανάτιες αντιλήψεις της εποχής τους, απεικόνιζαν σε λευκές ληκύθους το σκυθρωπό χθόνιο Ερμή, ως σεβάσμιο γενειοφόρο ψυχοπομπό, κατά την κλασική και ιδιαίτερα την ελληνιστική εποχή παριστανόταν ως ωραίος έφηβος με καλογυμνασμένο (πραξιτέλειο) σώμα, όπως φαίνεται από το γυμνό άγαλμά του που βρέθηκε στην Άνδρο (μόνο ένα φίδι που ελίσσεται σε παρακείμενο κορμό δέντρου, μαρτυρεί το χθόνιο χαρακτήρα του). Άλλωστε, μ’ αυτήν τη μορφή ο Ερμής γίνεται αργότερα, μαζί με τον Έρωτα και τον Ηρακλή, ο θεός της αθλούμενης νεολαίας και των γυμναστηρίων. «Η πραξιτέλεια αυτή εικόνα του Ερμή απέχει τόσο πολύ από τη σεβάσμια μορφή του παλιού χθόνιου θεού, ώστε φαίνεται σα να παριστάνει άλλο θεό», επισημαίνει ο Ν. Παπαχατζής.

Ο Ερμής παριστάνεται συνήθως και με φτερωτά πέδιλα και με το πλατύγυρο καπέλο του, τον πέτασο, σύμβολα της αέρινης ταχύτητας του αγγελιοφόρου θεού και κρατώντας τη μαγική χρυσή ράβδο του, το κηρύκειον, αρχαιότατο σύμβολο της ποιμενικής του φύσης και της αφθονίας. Άλλα ιερά σύμβολα, εκτός από τον φαλλό, σύμβολο γονιμότητας, είναι η αόρατη κυνή, το ξίφος και το δρέπανο, σύμβολα της χθόνιας φύσης του, ο δίσκος, σύμβολο του θεού προστάτη της γυμναστικής και των αθλητικών αγώνων, ο αυλός (σύριγξ), η λύρα και η κιθάρα, σύμβολα της μουσικής του φύσης, και τέλος το βαλάντιον, σύμβολο του θεού προστάτη του εμπορίου και των συναλλαγών.

πηγή: archaia-ellada.blogspot.gr

7 αρχαιολόγοι γράφουν για το μυστικό της Αμφίπολης

By Αρχαιογνώμων Φ

Οι γρίφοι και τα μυστήρια γύρω από το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης παραμένουν και οι προσπάθειες της ανασκαφικής ομάδας λίγο πριν από το τέλος της ανασκαφής επικεντρώνονται στο τεχνητό όρυγμα που εντοπίσθηκε στον τρίτο θάλαμο, κάτω από το ύψος του δαπέδου, σε μια επιφάνεια περίπου 8,5 τετραγωνικών μέτρων.
Οι Σφίγγες, οι Καρυάτιδες και το ψηφιδωτό είναι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ευρήματα που αποδεικνύουν ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο.

Ένα δάπεδο από πώρινους λίθους, που περιγράφεται ως σφραγιστικό δάπεδο και κάτω από το οποίο είναι το όρυγμα που έχει
ανοιχτεί πάνω στο σχιστολιθικό πέτρωμα του λόφου Καστά. Το βάθος του υπολογίζεται σε πάνω από 1,5 μέτρο και υπάρχει, όπως και στους υπόλοιπους θαλάμους του ταφικού μνημείου, επίχωση με ιλυώδη άμμο.

Στην αποχωμάτωση που έχει φτάσει σε ένα ύψος 140 εκατοστών κάτω από το δάπεδο έχουν έρθει στο φως μέσα στο όρυγμα μια σειρά από ευρήματα, με τελευταίο το δεύτερο μαρμάρινο θυρόφυλλο διαστάσεων, 2 x 0,90 x 0,15 μ. και βάρους περίπου 1,5 τόνου! Στη συγκεκριμένη επίχωση έχουν βρεθεί επίσης αρχικά το κεφάλι της δεξιάς Σφίγγας, το βόρειο τμήμα του μαρμάρινου κατωφλίου, θραύσματα των φτερών, καθώς και μέρος του λαιμού της αριστερής σφίγγας.
Το σημείο όπου εντοπίστηκαν τα παραπάνω ευρήματα έχει προκαλέσει πολλά ερωτηματικά, με κάποιους αρχαιολόγους, όπως η καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας και διευθύντρια της πανεπιστημιακής ανασκαφής στη Βεργίνα, Χρυσούλα Παλιαδέλη, να κάνουν λόγο για «αποθέτη», στον οποίο σε υστερότερο χρόνο από αυτόν της κατασκευής του μνημείου συγκεντρώθηκαν και θάφτηκαν κομμάτια των γλυπτών που άφησαν πίσω τυμβωρύχοι, σε μια ενέργεια εξαγνισμού που απέβλεπε στην αποκατάσταση της ιερόσυλης πράξης τους.

Το μαρμάρινο θυρόφυλλο που βρέθηκε σε καλή κατάσταση κατά τη διάρκεια των ανασκαφών την περασμένη εβδομάδα στον λόφο Καστά.


Αναπάντητα ερωτήματα

Λίγο πριν από το τέλος της ανασκαφής και ενώ παραμένει πάντα αναπάντητο το μεγάλο ερώτημα για το ποιος ήταν ο «ιδιοκτήτης» αυτού του εντυπωσιακού και πρωτόγνωρου μνημείου, το «Εθνος της Κυριακής» ζήτησε από γνωστές προσωπικότητες του αρχαιολογικού κόσμου να κάνουν μια συνολικότερη αποτίμηση της ανασκαφής της Αμφίπολης.
Οι εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού που έχουν διατυπωθεί μέχρι τώρα είναι πολλές, όμως αυτό που επισημαίνεται από τους περισσότερους είναι ότι οπωσδήποτε επρόκειτο για κάποιο σημαίνον πρόσωπο που έζησε και πέθανε στην Αμφίπολη στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα. Ακόμη ότι όλα τα ευρήματα του ταφικού μνημείου χαρακτηρίζονται από εκλεκτικισμό, που συνάδει με την ταραγμένη εκείνη εποχή και καταδεικνύει την εξουσία, τη δύναμη αλλά και την οικονομική ευρωστία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάτι που αποτυπώνεται και καλλιτεχνικά.

ΣΤΕΛΛΑ ΔΡΟΥΓΟΥ
Ομότιμη καθηγήτρια Αρχαιολογίας του ΑΠΘ

Να μην κάνουμε υποθέσεις εργασίας

ΜέχριΣ εδώ που έφτασε η ανασκαφή, είμαστε μπροστά σε ένα πολύ σημαντικό και εντυπωσιακό ταφικό μνημείο. Επιπλέον είναι πολύ γοητευτικά όλα τα ερωτήματα που τίθενται, από το πότε και από ποιους έγινε η σύλησή του μέχρι το ποιος μπορεί να είναι ο ένοικος ή γιατί έγινε αυτό το μνημείο. Είναι καλό να μην κάνουμε υποθέσεις εργασίας, να μην πιέζουμε τα πράγματα, γιατί στην έρευνα δεν υπάρχει πρέπει. Ολα μας τα δείχνουν και τα αποδεικνύουν τα απτά στοιχεία. Χρειάζεται υπομονή και πολλή δουλειά και θέλω να σημειώσω ότι τώρα πλέον χρειάζεται η στήριξη της πολιτείας γιατί το μνημείο είναι πολύ ταλαιπωρημένο, οπότε απαιτείται φροντίδα και οικονομική στήριξη για να αποδοθεί στο κοινό, ύστερα βέβαια από πολύ καιρό.

Από τα μέχρι τώρα δεδομένα έχουμε μια πολύ εντυπωσιακή διακόσμηση που αντικατοπτρίζει πολλούς αιώνες. Ο τρίτος θάλαμος γέμισε προσδοκίες από τις κραυγές θαυμασμού που υπήρξαν. Οι μακεδονικοί τάφοι μάς δείχνουν κάθε φορά και κάτι αλλιώτικο. Είμαστε ευχαριστημένοι από τη γλυπτική και τη διακόσμηση στους προηγούμενους θαλάμους. Ολα τα ευρήματα χαρακτηρίζονται από εκλεκτικισμό, που συνάδει με την ταραγμένη εκείνη εποχή και αποτυπώνει την εξουσία, τη δύναμη, αλλά και την οικονομική ευρωστία των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου -αυτό αποτυπώνεται και καλλιτεχνικά. Σε αυτό οφείλουμε να σταθούμε μέχρι τώρα και όχι στο γιατί είναι άδειος ο τρίτος θάλαμος. Αυτό θα απαντηθεί από την έρευνα.
Στον τάφο του Φιλίππου στη Βεργίνα, η έκπληξη είναι στην πρόσοψη και όχι στον ταφικό θάλαμο, ο οποίος ήταν πολύ απλός. Βέβαια μας έδωσε τη χρυσή λάρνακα, αλλά ο υπόλοιπος χώρος δεν είχε κάτι ιδιαίτερο. Οπότε δεν μπορούμε να πούμε πως έπρεπε ο τρίτος θάλαμος στο ταφικό μνημείο στον τύμβο Καστά να είχε κάτι πιο εντυπωσιακό, πιο αξιόλογο από ό,τι είχαμε δει.

ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΙΒΕΡΙΟΣ
Ομότιμος καθηγήτης Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ

Στο χώμα του τρίτου θαλάμου οι απαντήσεις

Κατ’ αρχάς υπάρχουν ορισμένα δεδομένα στον τύμβο Καστά που δεν αμφισβητούνται. Οπως ότι το μνημείο είναι ταφικό και όχι ιερό, ότι χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, ότι είναι συλημένο και ότι είναι εντυπωσιακό και πρωτόγνωρο. Η ανασκαφή φτάνει στο τέλος της και θα ξεκινήσει σταδιακά η μελέτη του μνημείου. Αλλά ξεκαθαρίζω για άλλη μια φορά ότι δεν πρόκειται για ιερό στο οποίο προσέρχονταν πιστοί για να αφήσουν αναθήματα. Δεν έχει τη μορφή ιερού, δεν βρέθηκαν αναθήματα, είναι αναμφισβήτητα ένα ταφικό κτίσμα, πρωτόγνωρο, το οποίο επίσης αναμφισβήτητα εντάσσεται στον τύπο του μακεδονικού τάφου. Επιπλέον απόδειξη ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο είναι και το γεγονός ότι καλύφθηκε με χώμα και λόφο, ένας λόφος βέβαια υπήρχε εκεί, αλλά προστέθηκε χώμα, και στην κορυφή του μεγάλου λόφου τοποθετήθηκε το λιοντάρι.

Το επόμενο βήμα είναι ο καθαρισμός και η αποκάλυψη στο σύνολό του του τρίτου θαλάμου. Το χώμα του τρίτου θαλάμου μπορεί να αποκαλύψει κάποια ίχνη που θα μας οδηγήσουν στο φύλο του ενοίκου ή των ενοίκων. Μόνο εκεί μπορεί να βρεθεί κάτι αξιοποιήσιμο, μακάρι βέβαια να βρεθεί λάρνακα, αλλά οποιοδήποτε ίχνος που δεν θα είχε αξία για τους τυμβωρύχους και το εγκατέλειψαν πίσω τους θα είναι πολύτιμο για την έρευνα. Εχουν γίνει πολλές εικασίες για την ταυτότητα του νεκρού, οπωσδήποτε πάντως πρόκειται για κάποιο σημαίνον πρόσωπο που έζησε και πέθανε στην Αμφίπολη στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα έως τις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα.
Η κοινή λογική λέει πως όποιος ήταν θαμμένος εκεί έχει άμεση σχέση με την περιοχή. Δεν ήρθε κάποιος από αλλού. Εγώ έχω πει κατ’ επανάληψη ότι το μεγαλοπρεπές μνημείο μπορεί να έχει χτιστεί για τη σύζυγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ρωξάνη και τον γιο τους Αλέξανδρο Δ’, ή για τον ναύαρχο του Μεγάλου Αλεξάνδρου Νέαρχο. Αλλά όλα αυτά είναι υποθέσεις εργασίας, εικασίες, και ως τέτοιες θέλω να εκληφθούν για να μη δημιουργούνται παρεξηγήσεις. Δεν θα απογοητευτώ καθόλου ακόμη κι αν δεν βρεθεί τίποτε άλλο, θα απογοητευτούν όσοι εξέθρεψαν προσδοκίες και έκαναν σενάρια επί σεναρίων χωρίς να γνωρίζουν. Από μόνο του το μνημείο είναι πρωτόγνωρο, αξιόλογο και πολύ σπουδαίο για την επιστήμη της αρχαιολογίας, θα εμπλουτίσει τη γνώση μας και θα δώσει αφορμή για έρευνες πολλών χρόνων από δω και μπρος. Θέλω επίσης να κάνω μια παρατήρηση, η ανασκαφή πρέπει να είναι επιστημονική, όταν βλέπω μπουλντόζες πολύ αμφιβάλλω…

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΟΥΕΡΕΦ
Αρχαιολόγος, προϊστάμενος Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων

Δεν αποκλείω να βρεθούν και άλλοι τάφοι

Με αφορμή αυτή την ανασκαφή εστιάσαμε την προσοχή μας σε μια πολύ ενδιαφέρουσα τοποθεσία, την Αμφίπολη. Μια πόλη που λόγω της θέσης της είχε πρόσβαση στα ορυχεία χρυσού του Παγγαίου και ένα ασφαλές λιμάνι, γι’ αυτό και τη διεκδίκησαν πολλοί μέχρι να επικρατήσουν οι Μακεδόνες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο στο σημείο που αναγέρθηκε το ταφικό αυτό μνημείο, καθώς είναι ορατό από μεγάλη απόσταση. Οπωσδήποτε είναι ένα εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο και παραπέμπει σε τύπο μακεδονικού τάφου, με τη ναόσχημη πρόσοψη και τη θέση του δίπλα στον δρόμο.
Τα τρία στοιχεία που το ξεχωρίζουν είναι ασφαλώς οι Σφίγγες, οι Καρυάτιδες, αυτές οι κόρες που μετέχουν σε νεκρικές τελετές με χοές (Ερέχθειο), και το ψηφιδωτό, ένα πρωτόγνωρο εύρημα με εικονιστικό θέμα παρόμοιο με αυτό ιδιωτικών οικιών στην Πέλλα. Αυτά τα τρία μαζί με τη χαρακτηριστική μαρμάρινη θύρα οδηγούν στο μακεδονικό βασίλειο και παρότι μόνο υποθέσεις εργασίας μπορούμε να κάνουμε, εκτιμώ ότι ο νεκρός έχει σχέση με την αριστοκρατία της εποχής.
Πιθανόν να είναι θαμμένος εκεί ο φρούραρχος Αριστόνους, διοικητής της μακεδονικής φρουράς της Αμφίπολης, ή ίσως ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αλέξανδρος Δ’. Επίσης δεν αποκλείω μέσα στον περίβολο να υπάρχουν και άλλοι τάφοι, γιατί ο περίβολος αποδεικνύεται πολύ μικρός για αυτό το μνημείο μόνο. Ακόμη ωστόσο και αν δεν βρεθεί τίποτα για την ταυτότητα του νεκρού, η μελέτη της ανασκαφής θα οδηγήσει σε ισχυρές πιθανότητες. Ενα ερώτημα που πρέπει επιπλέον να απαντηθεί είναι αν η σύληση έγινε μόνο για τον πλουτισμό των τυμβωρύχων, αν δηλαδή πήραν χρυσά, ασημένια, χάλκινα αντικείμενα και μόνο αυτά. Σίγουρα πάντως η σύληση έγινε σε πολλές και διαφορετικές περιόδους, επειδή το μνημείο ήταν ξεχωριστό.
Η αρχαιολογική κοινότητα θα ήταν ευτυχής αν ο καθαρισμός του κονιάματος αποκάλυπτε γράμματα ή κάποια ίχνη που να μαρτυρούν κάτι περισσότερο, ακόμη και ότι αυτό είναι κενοτάφιο ή είχε πολλαπλές ταφές. Οπου και όποτε και αν οδηγήσει η μελέτη, πρόκειται για ένα μοναδικό, εντυπωσιακό και μεγαλοπρεπές ταφικό μνημείο που αναμένουμε όλοι με αγωνία να μάθουμε πότε και από ποιους χρησιμοποιήθηκε.

ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Χημικός μηχανικός, τ. Eπικεφαλής του Κέντρου Λίθου του ΥΠΠΟ

Η δικαίωση του δάσκαλου Λαζαρίδη

Η Αμφίπολη ήταν ίσως η πρώτη «αποστολή» που ανέλαβα μόλις προσλήφθηκα το 1977 στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Καταπληκτικός δάσκαλος ο Δημήτρης Λαζαρίδης, ακόμη και για τους μη αρχαιολόγους, αναφερόταν συνεχώς στους τυμβωρύχους της αρχαιότητας και στους σύγχρονους λαθρανασκαφείς και αρχαιοκάπηλους, που είχαν ρημάξει όλη την Ανατολική Μακεδονία. Ισως αυτός ήταν ένας από τους λόγους που τότε είχε ασχοληθεί κυρίως με την οργάνωση της πόλης: ξύλινη γέφυρα, σύστημα αποχέτευσης, οχύρωση.
Τον Ιούνιο του 1978 είχα την ευκαιρία να δω τον χώρο λίγες βδομάδες πριν και αμέσως μετά τον μεγάλο σεισμό της Βόλβης, με επίκεντρο σχεδόν σε ίση απόσταση ανάμεσα σε Θεσσαλονίκη και Αμφίπολη. Τότε εμπέδωσα ότι οι γεωλογικές ανακατατάξεις (ιζηματογένεση, σεισμοί) είχαν παίξει σημαντικότατο ρόλο στην ιστορία της περιοχής. Προ μηνός περίπου είδα στο Ιντερνετ μια γκραβούρα της Αμφίπολης του 1831 που έδειχνε τον λόφο Καστά να υψώνεται στην όχθη της λίμνης (πιο σωστά, βάλτου) Κερκινίτιδας, με τον Στρυμόνα να τη γεμίζει. Ηταν αδύνατον επίσης να δεχτώ το επί τούτου παραγέμισμα του τάφου με άμμο. Μια αναζήτηση στη βιβλιογραφία για τον σεισμό του 597 μ.Χ. στους Φιλίππους, για τον οποίο αναφερόταν ότι άλλαξε την κοίτη του Στρυμόνα, ήταν το κλειδί για την παραδοχή ότι από τότε η λίμνη βρέθηκε επί αιώνες κάτω από το νερό και γέμισε με απλούστατη διαδικασία ιζηματογένεσης.

ΠΑΝΟΣ ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ
Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Η αρχιτεκτονική είναι πρωτοφανής

Υστερα από δυόμισι μήνες ανασκαφής μένει το ίδιο το σπουδαίο μνημείο, το οποίο προεκτείνει τις γνώσεις μας σε σχέση με τη μακεδονική ταφική αρχιτεκτονική. Παρόλο που πρόκειται για έναν ακόμη μακεδονικό τάφο στους εκατό που έχουμε ερευνήσει, αυτός εμφανίζει αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά τα οποία είναι πρωτοφανή…
Η αίσθησή μου είναι ότι η εργασία αυτή καθεαυτήν έγινε κάτω από πολύ πιεστικές συνθήκες που δεν βοήθησαν στην ιδανική διαδικασία έρευνας και μελέτης. Οι άνθρωποι που έφεραν το έργο εις πέρας είναι αξιοθαύμαστοι. Οποιοσδήποτε κι αν ήταν εκεί, με τέτοιες συνθήκες, δεν θα μπορούσε να κάνει καλύτερη δουλειά. Δεν πρέπει να γίνονται έτσι οι ανασκαφές και δεν ήμασταν μαθημένοι να γίνονται με τέτοιον τρόπο οι ανασκαφές…
Από δω και στο εξής θα πρέπει να δούμε κάθε λεπτομέρεια στο μνημείο. Και κυρίως στον τρίτο θάλαμο με πλήρη καθαρισμό του δαπέδου, με έλεγχο του χαλαρού ή κενού τμήματος, έτσι ώστε να υπάρξει βεβαιότητα ότι το μνημείο έχει τελειώσει. Η πιθανότητα να έχουμε κι έναν υπόγειο χώρο ή ίσως μια υπόγεια κρύπτη για τον νεκρό είναι σημαντική. Αλλά επειδή είδαμε ότι βρέθηκε κι εκεί, μέσα στην τομή, ένα θυρόφυλλο, σημαίνει ότι οι τυμβωρύχοι έχουν ερευνήσει και τον πιθανό υπόγειο χώρο… Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς ότι εάν στον υπόγειο χώρο υπήρχαν κάποια ογκώδη μαρμάρινα αντικείμενα, π.χ. μια κλίνη μαρμάρινη, μια σαρκοφάγος, αυτά δεν θα μπορούσαν εύκολα να τα πάρουν. Μόνο αυτό θα μπορούσα να περιμένω, εάν αυτός ο υπόγειος χώρος είναι κατασκευασμένος από τους δημιουργούς του τάφου και δεν είναι αποτέλεσμα απόπειρας των τυμβωρύχων να ελέγξουν εάν υπάρχει κάτι κάτω από το δάπεδο.

ΡΕΝΑ ΠΕΠΠΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ
Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Δεν επιτρέπεται να κάνουμε προβλέψεις

Πρόκειται για ένα πολύ σπουδαίο εύρημα και περιμένουμε όλοι να μάθουμε πώς θα τελειώσει αυτή η ανασκαφή. Πώς θα μελετηθούν τα αντικείμενα που έχει δώσει η ανασκαφή. Τι άλλο θα μπορούσε να πει κανείς σαν να μαντεύει πράγματα εφόσον δεν είναι ο ανασκαφέας; Αυτό με προβληματίζει στο ερώτημα καθώς είμαι κι εγώ ανασκαφέας. Γνωρίζω τη μέθοδο με την οποία γίνονται οι ανασκαφές και εκπλήσσομαι με το ερώτημα. Υπάρχει μια τεχνική της ανασκαφής την οποία έχω διδάξει 13 ολόκληρα χρόνια στους φοιτητές. Αυτή λοιπόν η τεχνική μάς λέει ένα πράγμα: όταν αρχίζεις μια ανασκαφή πρέπει να συγκεντρωθείς σε ένα σύστημα με το οποίο σκάβεις μέχρις ότου την τελειώσεις. Και όταν τελειώσεις την ανασκαφή με όλα τα στρωματογραφικά θέματα τα οποία θα συγκεντρώσεις και θα μελετήσεις, θα πάρεις τα κινητά και τα σταθερά ευρήματα. Υστερα από μελέτη θα φτάσεις στο συμπέρασμα ως αρχαιολόγος.
Από πλευράς επιστημονικής δεν μπορώ να πω κάτι άλλο. Αυτή είναι η επιστημονική τεχνική της ανασκαφής. Δεν μας επιτρέπεται ως επιστήμονες να προβλέπουμε. Είναι έξω από την επιστημονική δεοντολογία. Υπάρχει συγκεκριμένη μέθοδος την οποία δεν είδα πουθενά στα δημοσιεύματα. Είναι όπως αυτός που είναι μπροστά στο μικροσκόπιο της παρατήρησης και δεν περιμένει να δείξει κάτι, αλλά κάνει υποθέσεις. Το κοινό αγωνιά να δει τι γίνεται παραπέρα, αλλά αυτός που κάνει την ανασκαφή και έχει την ευθύνη πρέπει να φερθεί ως επιστήμων, όχι ως ο άνθρωπος που μπορεί να ανακοινώσει διάφορα πράγματα, ελπίδες κ.τ.λ. Ο καθηγητής μου Νικόλαος Κοντολέων, ο οποίος έχει αποβιώσει εδώ και πολλά χρόνια, έλεγε: «Ο,τι βγάλει η σκαπάνη. Προσέχετε ένα πράγμα, μην τυχόν πείτε κάτι για το οποίο θα πρέπει να διαψεύσετε αργότερα. Θα πρέπει να περιμένετε μέχρι το τέλος υπομονετικά». Ετσι κι εγώ δεν θέλω να προβλέψω, γιατί οι προβλέψεις είναι έξω από το επιστημονικό έργο.

ΕΛΕΝΗ ΜΑΝΑΚΙΔΟΥ
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ

Το ψηφιδωτό μπορεί να μας διαφωτίσει

Oταν καθαρίσει ο τρίτος θάλαμος, οπωσδήποτε θα ξέρουμε πολύ περισσότερα και θα λυθούν κάποιες από τις απορίες που αυτήν τη στιγμή μάς απασχολούν. Ωστόσο ο συνδυασμός τριών στοιχείων είναι πρωτόγνωρος για ταφικό μνημείο. Κατ’ αρχάς οι Σφίγγες, ένα καθαρά ταφικό στοιχείο, μας έδειξαν από την αρχή ότι ήταν τάφος, δεύτερον οι Καρυάτιδες και τρίτον το ψηφιδωτό με εικονιστικό θέμα την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Η ταυτόχρονη ύπαρξη αυτών των στοιχείων αναδεικνύει το μνημείο ως σπουδαίο και μοναδικό. Αν δεν βρούμε υπολείμματα οστών ή άλλα στοιχεία που θα μας οδηγούν στην ταυτότητα του νεκρού, αυτό θα είναι πράγματι ένα πρόβλημα που θα ταλανίζει την αρχαιολογική κοινότητα.
Η αρχιτεκτονική μορφή και τα επιμέρους δομικά του στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο τύμβος Καστά έγινε για κάποιο σημαντικό πρόσωπο ή πρόσωπα, καθώς ούτε ο αριθμός είναι γνωστός. Για το ψηφιδωτό, που μπορώ να μιλήσω περισσότερο, επισημαίνω ότι ο ψηφοθέτης ήταν ένα άτομο με ταλέντο και γνώση μιας μεγάλης καλλιτεχνικής παράδοσης. Η αρπαγή της Περσεφόνης δίνει εσχατολογικό περιεχόμενο στο μνημείο, επιβεβαιώνει δηλαδή έτι περαιτέρω ότι πρόκειται για ταφικό μνημείο. Είναι μια εξαιρετική παράσταση με εικονιστικό θέμα, ανάλογη με αυτές που βρέθηκαν σε οικίες της Πέλλας και πιο συγκεκριμένα με αυτό στην «Οικία της Ελένης», που έχει θέμα την αρπαγή της Ελένης από τον Θησέα. Θα ήταν ευχής έργον να μάθουμε τον καλλιτέχνη του εξαιρετικού ψηφιδωτού στον τύμβο Καστά της Αμφίπολης, αυτό ίσως μας δώσει και άλλες, πολύτιμες πληροφορίες για άλλα ζητήματα. Αλλά αυτή είναι και η μαγεία και η γοητεία της ανασκαφής, το ότι πάντα μας εκπλήσσει και μας μαθαίνει κάτι καινούργιο.
Οι μακεδονικοί τάφοι ιδιαίτερα δίνουν πολλά καινούργια στοιχεία και η ανασκαφή τους αποτελεί μια συναρπαστική εμπειρία για τους αρχαιολόγους. Ετσι θεωρώ πολύ τυχερούς τους συναδέλφους που βρίσκονται στην Αμφίπολη και έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με μια καινούργια έκπληξη. Θέλω ωστόσο να κάνω μια παρατήρηση σχετικά με την πορεία της ανασκαφής. Αντιλαμβάνομαι τη σπουδή για να προχωρήσει η αποχωμάτωση, όμως στην προσπάθεια να επιταχυνθεί αυτός ο ρυθμός χρησιμοποιούνται μηχανήματα που ίσως καταστρέφουν το μνημείο και σε αυτό πρέπει να δοθεί λίγο μεγαλύτερη προσοχή.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΕΛΙΔΗΣ – ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ – ΑΝΤΑ ΔΑΛΙΑΚΑ – ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ

Περιστέρη για Αμφίπολη: Παριστάνουν τους αρχαιολόγους όσοι δεν έχουν δει ανασκαφή ούτε σε πόστερ.

Σχετικά με τις απόψεις, που ακούστηκαν και γράφτηκαν τις τελευταίες ημέρες για την πορεία του ανασκαφικού έργου στον τύμβο Καστά της Αμφιπόλεως, η υπεύθυνη ανασκαφέας, κ. Κ. Περιστέρη, διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, εκφράζοντας το σύνολο της ανασκαφικής ομάδας, έκανε την ακόλουθη δήλωση:

“Κάποιοι εκ των εμφανιζόμενων συχνά στα ΜΜΕ, οι οποίοι εκφέρουν γνώμη για το έργο, το οποίο επιτελεί η ομάδα μας, ούτε είναι αρχαιολόγοι, ούτε έχουν βρεθεί σε ανασκαφή παρόμοια με τη δικιά μας, ούτε όμως, εξ όσων γνωρίζουμε, και σε οποιουδήποτε άλλου είδους ανασκαφή. Είναι,τουλάχιστον, αντιεπιστημονικό, μέσα από ένα γραφείο να εκφέρει κάποιος άποψη, τόσο για ένα αντικείμενο έρευνας με το οποίο δεν έχει ποτέ ασχοληθεί, όσο και για έναν αρχαιολογικό χώρο τον οποίο ποτέ δεν έχει επισκεφθεί.

Η ανασκαφή εκτελείται με τον καλύτερο επιστημονικό τρόπο, στον απαραίτητο χρόνο, υπακούοντας απολύτως στις ανάγκες του έργου και των ευρημάτων. Ο,τιδήποτε λέγεται για άσκηση οποιουδήποτε είδους πίεσης, είναι εκ του πονηρού. Δουλεύουμε με βάση τα ανασκαφικά στρώματα, από όπου αφαιρείται σταδιακά και με ιδιαίτερη προσοχή το αμμώδες χώμα. Χρησιμοποιείται ταινία για την αφαίρεση του, ελέγχεται καθ’ όλη την πορεία της και στη συνέχεια κοσκινίζεται. Όπου κρίνεται απαραίτητο, ανάλογα με την υφή του χώματος, χρησιμοποιείται φτυάρι ή σέσουλα για την αφαίρεση του.
Με ιδιαίτερη προσοχή αφαιρέθηκε, σε πάχος 0,20μ. το επικαθήμενο χώμα, επί του ψηφιδωτού δαπέδου, το οποίο αποκαλύφθηκε σταδιακά, κατά τομές, λαμβάνοντας υπόψη και τις εργασίες αντιστήριξης και υποστύλωσης των πλαϊνών τοίχων, που πραγματοποιούνται παράλληλα, τόσο για την ασφάλεια του μνημείου, όσο και των εργαζομένων. Η προσεκτική ανάγνωση τού δίλεπτου video,επιβεβαιώνει τα ανωτέρω αλλά η προχειρότητα των σχολιαστών υπερτερεί.
Στο σημείο, όπου η έμπειρη συντηρήτρια χρησιμοποιεί “σκαρπέλο”, δεν καθαρίζεται το ψηφιδωτό δάπεδο αλλά αφαιρούνται, προσεκτικά, πέτρες και μάζα σιδήρου, τα οποία ήταν κολλημένα στην επιφάνεια, ώστε στη συνέχεια να καθαριστεί το δάπεδο.
Ο χώρος ο οποίος ανασκάπτεται εσωτερικά του τάφου δεν έχει να κάνει με περιοχή εξομάλυνσης εδάφους, όπως αναφέρθηκε , αλλά με ανασκαφικό στρώμα.

Επισημαίνουμε ότι είναι λυπηρό, για μια τόσο σημαντική ανασκαφική έρευνα, οι πολυεμφανιζόμενοι μη αρχαιολόγοι στα ΜΜΕ, και ειδικά στα ηλεκτρονικά, να περιορίζονται μόνον σε πικρόχολα σχόλια για τον τρόπο που δουλεύουμε, χωρίς να μπορούν να αρθρώσουν έναν καλό λόγο για όλη την προσπάθεια και τον αγώνα των ανθρώπων, όλων των ειδικοτήτων, που εργάζονται καθημερινά, κάτω από δύσκολες συνθήκες, στο ταφικό μνημείο”.

ΕΠΙΣΗΣ

0000003
Οι ανασκαφικές εργασίες στην Αμφίπολη θα ολοκληρωθούν μέσα στο επόμενo δεκαήμερο, η μελέτη του μνημείου όμως μόλις ξεκινά

Οι εργασίες θα συνεχίζονται παράλληλα ώσπου να ολοκληρωθεί η ανασκαφή. Θα γίνονται και αποχωματώσεις στο τεχνητό όρυγμα και οι απομακρύνσεις πωρόλιθων αλλά και οι μετρήσεις και οι υποστυλώσεις.

Οπως όλα δείχνουν, οι ανασκαφικές εργασίες θα ολοκληρωθούν μέσα στο επόμενo δεκαήμερο, αλλά η μελέτη του μνημείου μόλις ξεκινά. Μεγάλη προσοχή θα δώσει από εδώ και πέρα το υπουργείο Πολιτισμού στον περιβάλλοντα χώρο, τον οποίο και θα διερευνήσει λεπτομερώς.
Σε πρώτη φάση, ωστόσο, με μη ανασκαφικό τρόπο, αλλά κάνοντας μια «ακτινογραφία» για να διαπιστώσει αν εκεί βρίσκονται και άλλοι τάφοι και να αποφασίσει πώς θα συνεχιστεί η έρευνα. Και όχι μονάχα αυτό. Να μελετήσει τους καλύτερους τρόπους παρέμβασης στον περιβάλλοντα χώρο, ως προς την ανάδειξη του τάφου που τώρα ανασκάπτεται.


Διερεύνηση

Το υπουργείο προτίθεται να συνεργαστεί με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης προκειμένου να γίνει σύντομα στον λόφο Καστά γεωμαγνητική ή γεωφυσική διασκόπηση. Η μέθοδος θα αποφασιστεί μετά από σύσκεψη με τη συμμετοχή και ειδικών επιστημόνων.
Η διερεύνηση με αυτόν τον τρόπο κρίνεται απαραίτητη, ώστε να διαπιστωθεί με ακρίβεια τι υπάρχει σε όλο τον σχηματισμό. Αν δηλαδή, εκτός από το νεκροταφείο της εποχής του Σιδήρου που βρίσκεται στην κορυφή και είχε εν μέρει ανασκαφεί από τον Δημήτρη Λαζαρίδη, έχουμε και μακεδονικούς ή άλλους τάφους, ιδίως κοντά στον τύμβο που τώρα ανασκάπτεται. Βέβαιο θα πρέπει να θεωρείται πως υπάρχει μέρος αυτού του νεκροταφείου που είναι ακατάσκαφο.

Υπενθυμίζεται ότι ο λόφος Καστά ήταν κατά βάση φυσικός και κατά την αρχαιότητα, όπως αποδεικνύει και το νεκροταφείο της εποχής του Σιδήρου. Στο σημείο όμως που είχε κατασκευαστεί ο τάφος τον οποίο τώρα ανασκάπτει η ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη υπήρξε και τεχνητή επίχωση, ώστε να δημιουργηθεί ο τύμβος.

Η επίχωση έχει ελαττωθεί τώρα, αφού έχουν αφαιρεθεί τόνοι χώματος, αλλά υπάρχει αρκετή επίχωση ακόμη, η οποία είναι πιθανό να κρύβει μνημείο ή μνημεία.

Πολλοί αρχαιολόγοι, και η ίδια η ανασκαφική ομάδα, έχουν αναρωτηθεί αν ο μεγάλος ταφικός περίβολος, που είχε κατασκευαστεί περιμετρικά του λόφου, έχει και άλλες ταφές στο εσωτερικό. Αλλοι το θεωρούν εξαιρετικά πιθανό, κρίνοντας και από τις μεγάλες «τούμπες» στη Βεργίνα, οι οποίες σκεπάζουν δύο και τρεις τάφους – ανάμεσά τους τη συστάδα των τάφων του Φιλίππου, του Αλέξανδρου Δ και της «Περσεφόνης».

Αλλοι κρατούν και κάποιες επιφυλάξεις, σημειώνοντας ότι ίσως η αρχική πρόθεση ήταν να γίνουν εκεί και άλλες ταφές, όμως για κάποιους λόγους δεν έγιναν. Αρα, η συγκεκριμένη ταφή ίσως αποδειχθεί η μοναδική.

Σε κάθε περίπτωση, η «ακτινογραφία» του λόφου είναι αυτή τη στιγμή επιτακτική προκειμένου να γνωρίζει το υπουργείο τι έχει να αντιμετωπίσει στο μέλλον. Δεν είναι απαραίτητο αν αποδειχθεί ότι υπάρχουν και άλλα σημεία ενδιαφέροντος να ξεκινήσουν οι ανασκαφές αμέσως, είναι όμως απαραίτητο να ξέρει, ώστε να προγραμματίσει σωστά τις εργασίες ανάδειξης και συντήρησης του τάφου που έχει ανασκαφεί.

Κατόπιν, αν χρειαστούν νέες ανασκαφές, τον λόγο θα πρέπει να λάβει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο συζητά τις αιτήσεις για συστηματικές ανασκαφές.
Γεωλογικές διασκοπήσεις έχουν γίνει και κατά το παρελθόν στην περιοχή. Αλλά, όπως έχει πει στο «Εθνος» η επίτιμη έφορος αρχαιοτήτων Χάιδω Κουκούλη – Χρυσανθάκη, δεν υπήρχε δυνατότητα για μεγάλη απεικονιστική ακρίβεια. Η διασκόπηση που είχε η ίδια κάνει είχε δείξει πως κάτι ίσως υπήρχε στο σημείο της σημερινής ανασκαφής, δεν δίνει όμως λεπτομέρειες για άλλα σημεία.

Αγγελική Κώττη

Ο Μέγας Αλέξανδρος πετά για τις ΗΠΑ

 
Η μεγαλύτερη συλλογή αρχαίων ελληνικών θησαυρών που βγήκε ποτέ από τη χώρα, με 543 αρχαιολογικά ευρήματα από μουσεία και Εφορείες όλης της χώρας, ξεκινά σε λίγες μέρες για ένα ταξίδι σχεδόν δύο ετών στον Καναδά και στις ΗΠΑ.

Το χρυσό στεφάνι μυρτιάς της Μήδας, γυναίκας του Φιλίππου Β, η μαρμάρινη κεφαλή του Αλέξανδρου, η προτομή του Λεωνίδα και άλλα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης περιλαμβάνονται στην έκθεση «Οι Έλληνες: Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο», που θα φιλοξενηθεί σε τέσσερα Μουσεία των δύο χωρών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Η έκθεση θα εγκαινιαστεί στις 12 Δεκεμβρίου στο Point a Calliere του Μόντρεαλ. Από τον Μάιο ως τον Οκτώβριο θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Ιστορίας του Καναδά στην Οτάβα και μετά θα «ταξιδέψει» στις ΗΠΑ: Field Museum του Σικάγο (Νοέμβριος 2015-Απρίλιος 2016) και National Geographic της Ουάσιγκτον (Μάιος-Οκτώβριος 2016).
«Στόχος είναι να ζωντανέψουμε τις μορφές των μυθολογικών και ιστορικών προσώπων», επισήμανε η γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Έλενα Κόρκα, χθες στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, ενώ η συντονίστρια της έκθεσης, επίτιμη γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων, Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη ανήγγειλε πως «τα ευρήματα τώρα πακετάρονται και το ταξίδι αρχίζει».
Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γ. Μπουτάρης, σημείωσε πως πρόκειται για μια ανοικτή πρόσκληση προς τους Βορειοαμερικανούς να επισκεφθούν την Ελλάδα, με τον πρέσβη του Καναδά στην Αθήνα, Ρόμπερτ Πεκ, να προσθέτει πως το καλοκαίρι θα είναι αυξημένες οι πτήσεις μεταξύ των δύο χωρών.
Οι ενότητες
Κεντρικό θεματικό άξονα της έκθεσης αποτελούν οι Έλληνες ως μορφές μέσα από τα ανασκαφικά δεδομένα, με αφετηρία τον μυθολογικό βασιλιά  Αγαμέμνονα, ιδιαίτερη μνεία στους επώνυμους αριστοκράτες της πρώιμης εποχής του σιδήρου και καταλήγοντας σε επιφανείς προσωπικότητες του πνεύματος όπως ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης και ιστορικές φυσιογνωμίες όπως ο Φίλιππος και ο Μέγας Αλέξανδρος.
Καλύπτοντας χρονολογικά το διάστημα από την Εποχή του Λίθου ως την Ελληνιστική Περίοδο (6.000 π.Χ. έως 2ο αιώνα π.Χ.), η έκθεση έχει ως κεντρικό θεματικό άξονα τους Ελληνες ως μορφές μέσα από ανασκαφικά δεδομένα.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε δέκα θεματικές ενότητες, ξεκινώντας από τον «άνθρωπο στο προϊστορικό Αιγαίο», όπου παρουσιάζονται μεταξύ άλλων, χρυσός περίαπτος από την Αραβησσό, χάλκινα και πήλινα ειδώλια, αγγεία και πινακίδες γραμμικής Α. Στους «Μυκηναίους» περιλαμβάνονται κοσμήματα, σκεύη και οπλισμός που συνοδεύουν Μυκηναίους νεκρούς και στην ενότητα για τον Όμηρο μορφές ηρώων του όπως εικονίζονται στην αττική αγγειογραφία.
Οπλισμός ανδρικών ταφών από το αρχαϊκό νεκροταφείο του Αρχοντικού Πέλλας -κράνη με χρυσή προσωπίδα, ξίφος, αιχμή δόρατος- θα εκτεθούν στην ενότητα «Αριστοκράτες», ενώ στους «Αθλητές» θα αποτυπωθεί το αγωνιστικό πνεύμα των Ελλήνων, όπως απεικονίζεται στην επιτύμβια στήλη του δισκοβόλου.
Κούρος από το Ιερό του Πτώου Βοιωτίας και Κόρη από το Μουσείο Ακροπόλεως παρουσιάζονται στο «Κούροι και Κόρες» και η προτομή του Λεωνίδα στην ενότητα για τον θρυλικό βασιλιά της Σπάρτης.
Ο αυτοστεφανούμενος του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, τμήμα ενεπίγραφου επικράνου από την Ακρόπολη, μαρμάρινο κεφάλι αθλητή, πορτρέτα των Σοφοκλή, Πλάτωνα κ.ά. αποτελούν την ενότητα «Αθηναίοι και Δημοκρατία», ενώ σε αυτές για τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο περιλαμβάνονται το χρυσό στεφάνι από τις Αιγές, ο Αλέξανδρος της Πέλλας, το χρυσό μετάλλιο της Ολυμπιάδας, όπλα του Φιλίππου, ασημένια σκεύη συμποσίου κ.ά.
Πηγή: Β. Ιγνατιάδης, Έθνος, Τα Νέα

Πόσο βαθύς είναι ο τρίτος θάλαμος του Τύμβου της Αμφίπολης;

By “Machiavellius” Anonymous

AMFIPOLI PROJECT

Χωρίς ορατό τέρμα φαίνεται να είναι ο τρίτος θάλαμος του ταφικού μνημείου στον Τύμβο Καστά. Η ανασκαφή συνεχίζεται με μεγάλη προσοχή -αλλά και υπό αντίξοες συνθήκες λόγω κρύου και υγρασίας- στο τελευταίο διαμέρισμα του τάφου. Παρόλο …
που οι ανασκαφείς έχουν φτάσει στα 8 μέτρα «βάθους» μετρώντας από την οροφή, δεν υπάρχει καμία ένδειξη για το πόσο ακριβώς είναι το ύψος του συγκεκριμένου χώρου.

Ως προς τα ευρήματα, σύμφωνα με τις πληροφορίες που φτάνουν στο protothema.gr, δεν υπάρχει κάτι άλλο εκτός από θραύσματα των πώρινων λίθων του λεγόμενου «δαπέδου σφράγισης». Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει κανένα ίχνος κινητού ευρήματος, ούτε οργανικού (τέφρα ή οστά), ούτε ανόργανου (σαρκοφάγος, λάρνακα κ.λπ).

Καθώς ανασκάπτεται το σημείο όπου υπήρχε το μεγάλο τεχνητό όρυγμα στον τρίτο θάλαμο, η ανάγκη υποστύλωσης της οροφής και αντιστήριξης των πλευρικών τοιχωμάτων είναι όλο και πιο πιεστική. Γι’ αυτό και οι εργασίες εντός του μνημείου, η ανασκαφή και η υποστύλωση, προχωρούν παράλληλα, εφόσον πριν από όλα πρέπει να διασφαλίζεται η στατική ισορροπία της σύραγγας.

Η έρευνα συνεχίζεται με την ελπίδα ότι θα αποκαλυφθεί ο,τιδήποτε θα μπορούσε να συνεισφέρει στην ταυτοποίηση του νεκρού στον οποίον ήταν αφιερωμένο το μεγαλοπρεπές μνημείο. Ούτως ή άλλως, όμως, από ό,τι φαίνεται, απομένουν μόνο μερικές ημέρες έως ότου λήξει η παρούσα, πρώτη φάση της ανασκαφής. Πιθανότατα την ερχόμενη εβδομάδα θα γίνουν επίσημες ανακοινώσεις από τους υπεύθυνους, οι οποίοι θα ανακοινώσουν επίσης το ελληνικό πανεπιστήμιο που αναλαμβάνει την γεωλογική διασκόπιση του Τύμβου Καστά.

Το ότι η ανασκαφή οδεύει προς το τέλος της μαρτυρούν επίσης οι συνθήκες του περιβάλλοντος, μιας και εντός του μνημείου η υγρασία αγγίζει το 80%, ενώ η θερμοκρασία είναι ήδη κάτω από τους 10 βαθμούς Κελσίου.

Α. Γκερέκου: Η Αμφίπολη είναι θησαυρός, ανεξαρτήτως σε ποιον ανήκει

Για τη σημασία των ευρημάτων στην Αμφίπολη μίλησε η υφυπουργός Πολιτισμού Άντζελα Γκερέκου στο περιθώριο της επίσκεψής της στο 55ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Η κ. Γκερέκου τόνισε τη σημασία των ανακαλύψεων λέγοντας χαρακτηριστικά: «Η Ελλάδα είναι γεμάτη από θησαυρούς. Ένας τέτοιος θησαυρός είναι και αυτό το μνημείο ανεξαρτήτως του τι θα αποκαλύψει η συνέχεια των ανασκαφών, τα ευρήματα που θα ανακαλυφθούν και σε ποιον ανήκει».

Η υφυπουργός Πολιτισμού δήλωσε ικανοποιημένη από το γεγονός ότι η Αμφίπολη εκτός από ένα πολύ σημαντικό εύρημα είναι και ένας λόγος που η χώρα μας γίνεται γνωστή στον κόσμο για τον πολιτισμό της. «Με χαροποιεί ιδιαίτερα ότι τα ευρήματα σε ολόκληρη την Ελλάδα γίνονται η αιτία να μάθουμε όλοι και κυρίως τα παιδιά τις αξίες του πολιτισμού και τις ελληνικές ρίζες», υπογράμμισε η κ. Γκερέκου.

Τέλος η κ. Γκερέκου τόνισε ότι είναι Ελλάδα είναι το καταλληλότερο μέρος για να βρει εύφορο έδαφος το τρίπτυχο πολιτισμός-εξωστρέφεια-ανάπτυξη, ειδικά στην περίοδο κρίσης που διανύουμε.

thestival.gr