Μπορεί να πέρασαν τριάντα χρόνια, όμως το σπουδαίο αυτό εύρημα δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί με αποτέλεσμα να μην είναι γνωστό στο ευρύτερο κοινό, επιστημονικό και μη, το πλήρες περιεχόμενό του, που δίνει χρήσιμα στοιχεία για την κοινωνία και την τοπογραφία της πόλης.
Του Άρη Μεντίζη
δημοσιογράφου – ιστορικού ερευνητή
Ένα από τα σημαντικότερα ίσως ευρήματα της Αμφίπολης, που ωστόσο παραμένει ακόμη αδημοσίευτο είναι και ο «εφηβαρχικός νόμος» που βρέθηκε από τον αείμνηστο αρχαιολόγο και ανασκαφέα της αρχαίας πόλης Δημήτρη Λαζαρίδη το 1984, στη βόρεια στοά του Γυμνασίου της πόλης. Πρέπει να σημειωθεί πως στις εγκαταστάσεις του Γυμνασίου λάμβανε χώρα η εκπαίδευση των εφήβων. Μάλιστα η εφηβεία ήταν θεσμός στην αρχαιότητα και ήταν ουσιαστικά η δημόσια οργανωμένη εκπαίδευση των εφήβων. Βέβαια, τα περιεχόμενα, οι σκοποί και η διάρκεια της παρεχόμενης εκπαίδευσης διέφεραν τόσο από εποχή σε εποχή, όσο και από πόλη σε πόλη.
Σύμφωνα με τον ανασκαφέα, η μεγάλη στήλη του εφηβαρχικού νόμου έχει ύψος 2,65 μ. και περιλαμβάνει «σημαντικότατο κείμενο σε 139 στίχους. Πρόκειται για έναν εφηβαρχικό νόμο του εφηβάρχου Αδαίου Ευημέρου, στον οποίο πρέπει να κωδικοποιήθηκαν παλιότεροι νόμοι σχετικοί με τους εφήβους, διατάξεις και βασιλικά διατάγματα. Χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 1ου αιώνα π.Χ., όπως φαίνεται από τη μακεδονική χρονολόγηση της επιγραφής, που είναι χαραγμένη σε ταινία στην αρχή της στήλης: έτους Ε και Κ και Ρ. Κάτω από την επιγραφή απεικονίζονται ανάγλυφα σύμβολα παλαίστρας: αγγείο μονωτό, στεφάνι ελιάς δεμένο με ταινία, κλαδί φοίνικα, στλεγγίδα και σφαίρα ή δίσκος».
Από τα λίγα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά καιρούς από την Καλλιόπη Λαζαρίδη, κόρη του Δημήτρη Λαζαρίδη, που μελετά τον εφηβαρχικό νόμο προκύπτει ότι πρόκειται για ένα μοναδικό κείμενο 139 στίχων το οποίο δίνει πλήθος πληροφοριών. Στο πάνω μέρος του εφηβαρχικού νόμου σε λεία και εξέχουσα ταινία, όπως αναφέραμε πιο πάνω, είναι χαραγμένη η μακεδονική χρονολόγηση της επιγραφής, που ανήκει στο 21 π.Χ. ή σύμφωνα με μεταγενέστερες εκτιμήσεις στο 23-22 π.Χ.. Κάτω από την ταινία της χρονολόγησης, υπάρχει μια ζώνη ανάγλυφης διακόσμησης που περιλαμβάνει τα σύμβολα της παλαίστρας.
Σημειώνεται ότι ο εφηβαρχικός νόμος κατά τον ανασκαφέα, περιέχει κωδικοποιημένους παλαιότερους σχετικούς νόμους, διατάξεις και βασιλικά διατάγματα, κάτι που φαίνεται και από μια άλλη επιγραφή των αρχών του 2ου αιώνα π.Χ. επί βασιλείας Φιλίππου του Ε΄, που βρέθηκε εκεί κοντά και είναι από τα αρχαιότερα κείμενα που αποκαλύφθηκαν στο Γυμνάσιο. Στην επιγραφή αυτή περιέχεται αρχαιότερο διάταγμα για την καταχώριση αγώνων σε γυμνασιαρχικό νόμο.
Ο εφηβαρχικός νόμος είναι έργο του εφηβάρχου Αδαίου Ευημέρου, και δίνει πληροφορίες για την αγωγή των εφήβων, τα ήθη της εποχής, τα αξιώματα την κοινωνική δομή της πόλης και την τοπογραφία της, αφού αναφέρει την ύπαρξη αγοράς, εργαστηρίων, οδικού δικτύου, θεάτρου κτλ..
Στην εισαγωγή του κειμένου, γίνεται αναφορά στα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του εφηβάρχου, σχετικά με την απογραφή των εφήβων, την επιβολή ποινών, τον έλεγχο του θεσμού από τους πολιτικούς άρχοντες κλπ.
Αμέσως μετά, ο νόμος αναφέρεται στους διδάσκοντες του θεσμού, συμπεριλαμβάνοντας μεταξύ αυτών τον «παιδοτρίβη, ακοντιστή, τοξότη, πωλοδαμαστή», προσδιορίζει το πρόγραμμα εκπαίδευσης και την ενασχόλησή των εφήβων με γυμνικά αγωνίσματα και επιπλέον με δραστηριότητες όπως «τοξεύειν, ακοντίζειν, σφενδοναν, λιθαρίζειν, ιππεύειν καί ακοντίζειν αφ” ίππου».
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο νόμος καθορίζει την υποχρεωτική συμμετοχή των εφήβων σε γυμνικούς αγώνες που οργανώνονται στο Γυμνάσιο αλλά και τη συμμετοχή τους σε εφηβικούς αγώνες που διοργανώνονται σε άλλες πόλεις. Τέλος στο νόμο γίνεται αναφορά στον έλεγχο της επιμέλειας και της ευκοσμίας των εφήβων, στη διάρκεια του θεσμού, στην ενδυμασία και τη συμμετοχή τους σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις.
Σύμφωνα με τα όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι από τον εφηβαρχικό νόμο απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά σε μη αθλητικές δραστηριότητες στο Γυμνάσιο. Στον εφηβαρχικό νόμο δεν συναντάται ούτε ίχνος σοφιστών ή ρητόρων, ούτε γραμματοδιδάσκαλοι ούτε μουσικοδιδάσκαλοι, αλλά παιδοτρίβες, ακοντιστής τοξότης και πωλοδαμαστής. Προκύπτει λοιπόν πως ο θεσμός της εφηβείας στην Αμφίπολη απέβλεπε κυρίως στην αθλητική και στρατιωτική προετοιμασία των εφήβων της πόλης αλλά όχι στην πνευματική τους εκπαίδευση, σε αυτό το στάδιο τουλάχιστον.
Τόσο στην ελληνιστική όσο και στη ρωμαϊκή εποχή δεν υπήρχε προφανής λόγος για τη συνέχιση της στρατιωτικής προετοιμασίας των εφήβων. Όμως, η στρατιωτική εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της εφηβείας φαίνεται να διατηρήθηκε, ενώ πολλές είναι οι πόλεις στις οποίες έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο. Μέσα από τη στρατιωτική εκπαίδευση των εφήβων, η κάθε πόλη διαμόρφωνε τους μελλοντικούς άνδρες, τους οποίους εφοδίαζε με αρετές όπως το θάρρος, η μαχητικότητα, η τόλμη, η υπακοή στους νόμους, και φυσικά με «ευεξία, ευκοσμία, ευταξία και φιλοπονία».
Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί πως ο αθλητικο-στρατιωτικός χαρακτήρας του Γυμνασίου είναι ξεκάθαρος και στην Αμφίπολη, όπως και σε άλλες πόλεις, κάτι που σημαίνει πως στο πλαίσιο της ηθικής διαμόρφωσης των νέων είναι σαφής η συνύπαρξη της στρατιωτικής και της αθλητικής αγωγής.
Πηγή: Δ. Λαζαρίδη «Αμφίπολις», Εκδόσεις Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 1993
The “Efivarchikos” Law of Amphipolis awaiting publication …
One of the main findings of Amphipolis, which however is still unpublished is «Efivarchikos” Law found by the archaeologist and excavator of ancient city Dimitris Lazaridis in 1984, on the north portico of the City Gymnasium. It should be noted that in the premises of the Gymnasium took place the education of adolescents. Indeed adolescence was an institution in ancient times and was essentially organized public education of adolescents. Of course, the content, the purpose and duration of the training differed both from season to season, and from city to city.
According to the excavator, the large column of “Efivarchikos” Law has height 2.65 m., and includes «a major text of 139 verses. It is a law of efivarchos Adaeus Evimeros, where codified laws relevant to older adolescents, regulations and decrees. It dates to the last quarter of the 1st century BC, as shown by the macedonian dating of the inscription, which is engraved on the top of the column”.
xronometro.com
