Ordet 'paradis' kommer fra ordet paridaiza Lucerne, «indhegning», med pari at betyde "om" og den daiza "væg / Væg». Som det ofte skete, Grækerne fik deres lån fra den iranske Medes ikke fra perserne: f.eks.. ordet satrap er medianformen af denne iranske titel (< xšaθrapā(varevogn), -Persisk form xšaçapāvan). Den gamle persiske ækvivalent til paradis er paridaida. Udseendet af et sådant middeludtryk som et låneord i det græske sprog, men også på akkadisk, hebraisk og aramæisk, er yderligere bevis for de gådefulde mederes indflydelse. Selve løbet har sat meget få spor, dens tidlige historie er svær at rekonstruere, men det faktum, at grækerne kaldte deres orientalske rivaler først medere og først senere persere, bekræfter deres tidligere betydning. På samme måde taler hebræerne om mederne i Esajas og Jeremias, men for medere og persere i Esdras' bøger efter fangenskabet, Nehemias, Esther og Daniel.
Næsten umiddelbart efter den persiske erobring af Babylon 539 f.eks.. vi finder babylonske dokumenter fra de sidste årtier af det sjette århundrede, hvor tempelmyndighederne er ansvarlige for at opretholde og etablere pardesu. En af dem er en vingård, en anden vedrører plantning af palmer og fremstilling af mursten. Mere information findes kun i lidt senere elamitiske tekster. Efter det elamitiske imperiums fald i det syvende århundrede, perserne slog sig ned på dets område og holdt elamitter som det officielle sprog i deres persiske bureaukrati indtil ca. 460. Her finder vi referencer til partetas, ord svarende til gammel persisk paridaida. Følgende betydninger fremgår af teksterne: partetas er opbevaringsområder for planteprodukter, såsom figner, datoer, ferskner, abrikos, granatæbler og kongelige korn, for det meste ret tæt på Persepolis. Selvom størrelsen på en partetas var ret gennemsnitlig, den var stor nok til at rumme fårene til fejringen af en religiøs ceremoni, af et offer til Ahuramazda. Udgangen, der er en klar sammenhæng med træer. Den dominerende tilstedeværelse af træer skyldes, at perserne tillagde træer særlig værdi. Dette kan allerede ses af et brev fra Dareios I til en vis Gadatas, viceværten for det lokale "paradis", Paradiset, et udtryk gentaget på syrisk som pardayspana, i de ældste armenske tekster som partizpan, og i det nypersiske epos som palezban. I brevet roser kongen Gadatas for at dyrke frugttræerne i Syrien i det vestlige Lilleasien og bebrejder ham for at beskatte Apollons hellige gartnere. En vis pythianer, måske barnebarn af Croesus, han gav Darius en gylden vinstok og platantræ, som forblev velkendt, indtil Antigonus opløste dem 316 f.eks.. Da han fandt en platan øst for Sardes, Xerxes dekorerede ham med guld og udpegede en permanent værge for ham. Cyrus den Yngre viste Lysander paradiset ved Sardes og hævdede, at han personligt havde plantet nogle af træerne.
Derfor: af det tidlige persiske imperium var to nært beslægtede ord i øjeblikket i brug for himlen: lucernebetegnelsen paridaiza og den gamle persiske paridaida. Sidstnævnte ord blev overtaget til elamit, den første blev adopteret af babylonierne, grækerne og jøderne. For det andet, i det tidlige iranske, havde himlen ikke en fast betydning. Det kunne være et sted til opbevaring, en vingård, frugthave, en stald, skov eller træplanteskole. Tilsyneladende, det vigtigste og mest samlende element var indhegningen. For det tredje, ingen af disse beskrivelser passer endnu til den bibelske Edens have.
Forbindelsen mellem træer og himlen fremgår af Det Gamle Testamente, hvor i Nehemias (2.8) den navngivne hovedperson beder kongens værkfører i pardes om træ til at lave bjælker til paladsets porte. Passagen ser ud til at komme fra Nehemias' originale erindringer, som stammer fra anden halvdel af det femte århundrede, og er derfor et værdifuldt vidnesbyrd om eksistensen af persiske paradiser, ikke kun i Lilleasien, men også i andre dele af det persiske imperium. Nehemias nævner ikke stedet for sit paradis, men han kan have været i Libanon. Træer nævnes også i Højsangen (4,13 – 14), som kan være skrevet i Jerusalem omkring 400 f.eks.. Her finder vi en pardes af granatæbler, med behagelige frugter, nard, æggeblomme, sukkerrør og kanel, med alle røgelsestræerne. Der er en mulighed for, at ordet "paradis" optrådte i græsk litteratur i det femte århundrede. Clearchus (Re. 43til) han siger, at Lydianerne i deres luksus skabte paradiser, forme dem som parker, og så levede de i skyggen. Som Clearchus andetsteds brugte den historiske Xanthus fra Lydia, en ældre samtidige med Herodot, det forekommer sandsynligt, at Xanthos kan have været den første græker til at bruge udtrykket paradis på skrift. Dette er ikke usandsynligt, siden han kom fra Lydia og selv kan godt have kendt de sardiske paradiser personligt. Som det var passende i himlen, den bestod af træer, men sarderne havde åbenbart forvandlet dem til et mere kulturelt miljø end de typiske persiske paradiser, måske med stande til deres besøgende. Under alle omstændigheder, der var et hus og et sted med en himmelseng i den babylonske himmel, hvor han døde Μέγας Αλέξανδρος. Ved første øjekast kan det komme som en overraskelse, at Clearchus taler om himlen i flertal, men teksterne taler ofte på denne måde. Nogle eksempler er paradiserne i Susa (Aelianus, Om dyr 7.1), de vilde parker i Farnavazos (Xen., Grækenland. 4.1.15, 33), jagtparadiserne givet til Erobreren Demetrius på stedet for hans eksil (Plutarch, Dimitrios 50) og de syriske cypresparadiser nævnt af Theophrastus (Om planter hist. 5.8.1).
Fra Xenophons vidnesbyrd (Økonomisk, græsk, Kyros himmelfart, Kære uddannelse) og andre græske forfattere, men også fra bibelske passager, vi kan drage følgende konklusioner om begrebet paradis i det sene Achaemenidiske Rige: første, afsnittene om Nehemias og Højsangen synes at indikere det, undtagen de jagtparadiser, som Xenophon attesterer, andre betydninger af persisk paradis, såsom en frugthave og et sted, hvor træer vokser, forblev i live. For det andet, de tidlige græske paradiser er kun i begrænset omfang forbundet med de iranske. De er ikke frugtplantager, vinmarker eller opbevaringssteder – begreber som grækerne selvfølgelig havde deres egne ord for. På anden siden, som det udtrykkeligt står på græsk. 4.1.15, de var afspærret og afspejler i denne henseende deres iranske oprindelse. For det tredje, synes at være et relativt ukendt fænomen for grækerne, da Xenophon i sin økonomi effektivt dækker begrebet ved at sige, at der er parker, de såkaldte paradiser, hvor kongen går. Fjerde, disse særlige paradiser var præget af begrænset størrelse, nærheden til andre paradiser, den tilstedeværelse af dyr, af vand (det være sig en flod eller en sø), τη σημασία των δέντρων και, generelt, fra πλούσια βλάστηση. Οι εν λόγω παράδεισοι δεν απουσιάζουν από την περσική ενδοχώρα, αφού ο παράδεισος στα Σούσα αρδευόταν (Κτησίας FGrH 688 F 34), og Kyros grav ved Pasargades var i et paradis med en lund af alle slags træer, vandes, og dybt græs var vokset på engen. Femte, οι παράδεισοι ήταν στην κατοχή της υψηλότερης περσικής αριστοκρατίας. Ως εκ τούτου έγιναν το σύμβολο της περσικής αρχής, όπως φαίνεται να υποδεικνύει η επιλογή των Φοινίκων να θέσουν ως πρώτο στόχο τους στην εξέγερσή τους το 351 f.eks.. τον βασιλικό παράδεισο. Έκτον και τελευταίο, σε αντίθεση με τον παράδεισο της Γένεσης, jagtparadiserne var fulde af vilde dyr og gjorde dermed perserne i stand til at holde sig godt forberedt til krig.
Efter det Achaemenidiske imperiums fald forsvandt jagtparadiserne hurtigt, da jagt ikke spiller den samme rolle i hans efterfølgeres liv Megalou Alexandrou, όπως μεταξύ των Περσών αρχόντων. Men, άλλοι παράδεισοι συνέχισαν να υπάρχουν, αλλά χωρίς τα άγρια ζώα. Μπορούμε να σημειώσουμε αυτή την αλλαγή ήδη αρκετά νωρίς στο τρίτο αιώνα, αφού το 246 f.eks.. η μικρή κρητική πόλη της Ιτάνου αφιέρωσε ένα «ιερό τέμενος» κοντά στην πύλη, πιθανώς ένα είδος δημόσιου κήπου, ως έναν παράδεισο για τον Πτολεμαίο Γ΄ (246-221). Dette var bestemt ikke en jagtpark. Ingen af dem, tilsyneladende, var tilflugtssteder forbundet med kongelige boliger, som er nævnt i papyrus i slutningen af det tredje århundrede. Άλλοι συνδυασμοί ανακτόρων και πάρκων δείχνουν σαφώς ότι οι εν λόγω παράδεισοι ήταν πάρκα. Στο τρίτο και δεύτερο αιώνα, ο παράδεισος συνδέεται με νερό (Αριθμοί 24.6, Ησαΐας 1.30), træer (Ιεζεκιήλ 31.8,9), έρχεται σε αντίθεση με την έρημο (Ησαΐας 51,3) και αποτελεί ένα σημάδι του μεγάλου πλούτου (Ιεζεκιήλ 28.13), αλλά πουθενά δεν ακούμε για ζώα. Στον Εκκλησιαστή, που φαίνεται να χρονολογείται στον τρίτο αιώνα π.Χ., ο Σολομών λέει: «έχω κάνει εγώ κήπους και pardesim, και φύτεψα δέντρα σε αυτά με όλων των ειδών τα φρούτα» (2.5). Όπως στην προαναφερθείσα περίπτωση στο Άσμα Ασμάτων, σύγχρονες μεταφράσεις χρησιμοποιούν τον όρο «οπωρώνας», και μάλιστα, στα σύγχρονα εβραϊκά η λέξη «οπωρώνας» είναι pardes. Περισσότεροι οπωρώνες αναφέρονται σε μεταγενέστερους παπύρους από την Αίγυπτο, που περιέχουν πολλές αναφορές σε παραδείσους. Αυτοί οι παράδεισοι ήταν χρηστικό κήποι, da deres gennemsnitlige størrelse er ekstremt lille, mindre end en hektar. Dermed, det er ingen overraskelse, at vi hører om, at de er blevet solgt eller købt. Στα ρωμαϊκά χρόνια οι παράδεισοι έγιναν ακόμη πιο καλλιεργημένοι, όπως προκύπτει ευθέως από τους παράδεισους στα ελληνικά μυθιστορήματα του Λόγγου και του Αχιλλέα Τατίου. Εξακολουθούν να υπάρχουν πηγές και δέντρα, αλλά το τοπίο έχει γίνει πολύ πιο τεχνητό. Βλέπουμε τώρα την παρουσία λιβαδιών και λουλουδιών: Roser, νάρκισσους και υάκινθους. Αντί για άγρια ζώα ο παράδεισος κατοικείται τώρα από κύκνους, παπαγάλους και παγώνια.
Πριν απαντηθεί το ερώτημα γιατί οι Εβδομήκοντα, τον τρίτο αιώνα π.Χ., επέλεξαν τον όρο «παράδεισος» για να μεταφράσουν την εβραϊκή έκφραση Gan Eden, έχουμε να λύσουμε ένα άλλο πρόβλημα. Γιατί οι μεταφραστές δεν προτιμούν τον εξίσου πιθανό ελληνικό όρο «κήπος»; Όπως ο παράδεισος, ο κήπος είναι συνδεδεμένος με το νερό (Ησαΐας 1.29), αλλά είναι σαφώς απλούστερος από το μαγευτικό παράδεισο (Δευτερονόμιο11.10, 1 Βασιλέων 20.2). Αυτοί οι κήποι καλλιεργούνταν κατά κύριο λόγο για την παραγωγικότητα τους και ήταν στενά συνδεδεμένοι με τα συγκροτήματα κατοικιών. Ήταν μικροί, περιφραγμένοι, καλλιεργούνταν εντατικά και φημίζονταν για τα λαχανικά και τα λουλούδια τους. Med andre ord, για τους Εβραίους μεταφραστές η λέξη κήπος δύσκολα έφερνε στο μυαλό την εικόνα ενός βασιλικού πάρκου αντάξιου του Γιαχβέ.
Αλλά αν οι μεταφραστές προτίμησαν τη λέξη παράδεισος, ποιον παράδεισο έχουν κατά νου; Μπορούμε να απορρίψουμε τις παλιές περσικές έννοιες «αποθήκη» ή «αμπελώνας» και τη χρήση για κυνήγι στον Ξενοφώντα, δεδομένου ότι ούτε ο Θεός ούτε ο Αδάμ εμφανίζουν κανένα ενδιαφέρον για το κυνήγι, ούτε πίνουν αλκοόλ. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι μπορούμε να αγνοήσουμε επίσης τους παραδείσους της μεταγενέστερης ελληνιστικής και ρωμαϊκής Αιγύπτου, δεδομένου ότι ήταν πάρα πολύ μικροί, for simpel og for utilitaristisk til at være værdig til Jahve. Dette efterlader os med de moderne kongelige paradiser fra hellenistisk tid, όπως είναι ορατοί σε διάφορες περιγραφές: βασιλικά πάρκα με πολλά δέντρα, κατάλληλα για περπάτημα, λιγότερο άγριοι από τους περσικούς προδρόμους τους, αλλά πιο δασώδεις από τους ύστερους ρωμαϊκούς απογόνους τους. Τέτοια πάρκα φυσικά ταιριάζουν με την εποχή των Εβδομήκοντα, δηλαδή την Αλεξάνδρεια κατά το δεύτερο τέταρτο του τρίτου αιώνα π.Χ.. Οι γνώσεις μας της πρώιμης Αλεξάνδρειας είναι ατελείς, αλλά αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο ότι το βασιλικό παλάτι του Πτολεμαίου Β΄ άντλησε έμπνευση από τα περσικά παλάτια με τους παραδείσους. Ο παράδεισός του φαίνεται πράγματι να αποτυπώνεται στην περιγραφή του παλατιού του βασιλιά Αιήτη στην Κολχίδα από τον Απολλώνιο τον Ρόδιο (Αργοναυτικά 3.219 – 29). Υπάρχει επίσης μια σαφής ένδειξη για τη σύνδεση του παραδείσου του Γιαχβέ με τον κόσμο των Πτολεμαίων: η μετάφραση της έκφρασης Gan Eden στη Γένεση (3.23) ως «παράδεισος της τρυφής». Η «τρυφή» ήταν ένας όρος που χρησιμοποιείται ευρέως στη μοναρχία των Πτολεμαίων για να χαρακτηρίσει την ήρεμη ζωή με την ευημερία και τη μεγαλοπρέπειά της. Τρεις βασιλείς επονομάστηκαν «Τρύφων» και διάφορες πριγκίπισσες «Τρύφαινα». Στους ρωμαϊκούς χρόνους η τρυφή έγινε συνώνυμο με την «καλή ζωή». Σαφώς η εποχή των Πτολεμαίων δεν ήταν πλέον η εποχή του Κύρου με τη σωματική ταλαιπωρία και τον ιδρώτα, αλλά ο κόσμος του πλούτου, της άνεσης και της πολυτέλειας. Πίσω από τον παράδεισο του ουράνιου βασιλιά στη μετάφραση των Εβδομήκοντα υποκρύπτονται οι καλλιεργημένοι παράδεισοι των επίγειων Ελλήνων αρχόντων της σύγχρονης Αιγύπτου.
* Απλοποιημένη εκδοχή από το Bremmer, “The Birth of Paradise”, Greek Religion and Culture, the Bible, and the Ancient Near East, Slethvar 2008
http://heterophoton.blogspot.gr
![300_0025_20GRANDE[1]](http://amphipolis.gr/wordpress/wp-content/uploads/2015/04/300_0025_20GRANDE1.jpg)
