Ήλιος Βεργίνας – Οικόσημο δυναστείας Αργεαδών
Όσον αφορά στην χρονική περίοδο ίδρυσης του βασιλικού Οίκου της Μακεδονίας τίποτα δεν είναι απόλυτα σαφές. Η αρχή τοποθετείται μεταξύ μύθου και ιστορίας, ο δε ιδρυτής της φέρεται να έζησε την ίδια περίπου εποχή με τον ιδρυτή του Οίκου των Αχαιμενιδών. Αυτή η σύμπτωση γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, αφού τον 6ο π.Χ. αιώνα ο Δαρείος Α’ πέρασε στην Ευρώπη και κατέστησε τον Αμύντα Α’ υποτελή του, εγκαινιάζοντας μία αντιπαλότητα μοιραία και για τους δύο Οίκους. Δύο αιώνες αργότερα ο Αλέξανδρος Γ΄ πέρασε στην Ασία και εκστράτευσε κατά της Αχαιμενιδικής αυτοκρατορίας. Τον τέταρτο χρόνο των εχθροπραξιών δολοφονήθηκε ο Δαρείος Γ΄, τον ενδέκατο χρόνο πέθανε ο Αλέξανδρος Γ΄ και μαζί τους πέθαναν και οι δύο βασιλικοί Οίκοι.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, τρεις γιοι του Τημένου, ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας, εξορίσθηκαν από το Άργος και κατέφυγαν πρώτα στην Ιλλυρία και μετά στην πόλη Λεβαία της Άνω Μακεδονίας, όπου βιοπορίζονταν φροντίζοντας τα ζώα του τοπικού (μάλλον Παίονα) ηγεμόνα. Όταν εμφανίσθηκε κάτι που ερμηνεύθηκε ως θεϊκή προειδοποίηση, ο βασιλίσκος θορυβημένος τους διέταξε να φύγουν από τη χώρα του. Εκείνοι ζήτησαν τους δεδουλευμένους μισθούς τους και αυτός «τυφλωμένος από τους θεούς» τους έδειξε τις ακτίνες του ήλιου, που έμπαιναν μέσα από την καπνοδόχο του σπιτιού, λέγοντάς τους «Να ο μισθός, που σας αξίζει». Οι δύο μεγαλύτεροι έμειναν έκπληκτοι, αλλά ο μικρότερος που είχε μάχαιρα, την έβγαλε και λέγοντας «Βασιλέα δεχόμαστε ό,τι μας δίνεις», προσποιείτο ότι μάζευε από το χώμα τις ηλιαχτίδες και τις έβαζε στο χιτώνα του.
Αφού έφυγαν τα τρία αδέρφια, ο βασιλέας τους καταδίωξε θεωρώντας ότι ο νεαρός Περδίκκας είχε προβάλει διεκδικήσεις στο θρόνο και σε όλη την επικράτειά του κάτω από τον ήλιο. Εκείνοι κατέφυγαν πέρα από τους «κήπους του Μίδα» και με ορμητήριο το όρος Βέρμιο κατέλαβαν πρώτα τα γειτονικά μέρη και μετά όλη την Μακεδονία. Παραδίδεται και ο μύθος ότι ο Περδίκκας ακολούθησε ένα κοπάδι κατσικιών και στο σημείο, που σταμάτησαν τα κατσίκια (αίγες), αποφάσισε να χτίσει την πρωτεύουσά του, τις οποίες εύλογα ονόμασε Αιγές.
Διαδρομή Αργεαδών – από το Άργος στην Μακεδονία
Η βασιλική δυναστεία της Μακεδονίας ονομάσθηκε Τημενίδες ή Αργεάδες, διότι οι τρεις αδερφοί ήταν γιοι του Τήμενου από το Άργος. Το οικόσημο του βασιλικού Οίκου δεν ήταν γνωστό, μέχρι την ανακάλυψη του τάφου του Φιλίππου Β΄. Τότε διαπιστώθηκε ότι ήταν ο λεγόμενος «ήλιος της Βεργίνας», που μας παραπέμπει άμεσα στα γραφόμενα του Ηρόδοτου και την συλλογή των ακτίνων του ήλιου από τον Περδίκκα, τον φερόμενο ως ιδρυτή της δυναστείας.
Στη γενεαλογία των Μακεδόνων βασιλέων ο Αλέξανδρος Α΄ αποτελεί κομβικό πρόσωπο. Για τους περισσότερους προκατόχους του ουσιαστικά τίποτα δεν είναι γνωστό εκτός ίσως από το όνομα. Η εμπλοκή του Αλεξάνδρου Α΄ στους Περσικούς πολέμους έβγαλε τη Μακεδονία από την ιστορική αφάνεια και η συνδυασμένη δράση νοτίων Ελληνικών κρατών και Μακεδονίας στο γεωγραφικό χώρο της σημερινής Ελληνικής Μακεδονίας, που ως τότε ανήκε σε διάφορους Παιονικούς λαούς, ρίχνουν αρκετό φως στους επόμενους βασιλείς. Για τους προκατόχους του Αλεξάνδρου Α΄ βασιζόμαστε στον Ηρόδοτο και η πλήρης γενεαλογία των Μακεδόνων βασιλέων προκύπτει ως εξής:
Αιγές – τετράδραχμο_ Περδίκκας Ι_ 500 π.Χ
Περδίκκας Α΄: φέρεται να βασίλεψε στις αρχές του 7ου αιώνα
Αργαίος Α΄: διαδέχθηκε τον πατέρα του και φέρεται να βασίλεψε στα τέλη του 7ου αιώνα
Φίλιππος Α΄: διαδέχθηκε τον πατέρα του και φέρεται να βασίλεψε στις αρχές του 6ου αιώνα.
Στατήρας_Αεροπός_398-395-4 π.Χ
Αέροπος: ανήλικος ακόμη διαδέχθηκε τον πατέρα του το 588 και βασίλεψε έως το 568 π.Χ.
Αλκέτας: διαδέχθηκε τον πατέρα του και βασίλεψε μεταξύ 568 και 540 π.Χ.
Αμύντας Α΄: γιος του Αλκέτα και πατέρας του Αλεξάνδρου Α΄. Ανήλθε στο θρόνο το 540 π.Χ. και έδωσε γη και ύδωρ στους πρέσβεις του Δαρείου. Επί των ημερών του η Μακεδονία απετέλεσε μέρος της Ευρωπαϊκής σατραπείας των Αχαιμενιδών.
Αργυρούν οκτάδραχμο_βασιλεία Αλεξάνδρου Ι_460 π.Χ
Αλέξανδρος Α΄: γιος του Αμύντα Α΄, ανέβηκε στο θρόνο το 498 π.Χ Έγινε γνωστός σε όλη την Ελλάδα κατά την εκστρατεία του Ξέρξη, οπότε όντας βασιλέας υποτελής των Περσών («Μακεδόνων ύπαρχος») πληροφορούσε τους ανυπότακτους Έλληνες για τα σχέδια των Περσών. Πριν την μάχη των Θερμοπυλών ειδοποίησε τις Ελληνικές δυνάμεις και πριν από τη μάχη των Πλαταιών γνωστοποίησε στους Αθηναίους το πολεμικό σχέδιο του Μαρδόνιου. Μετά το τέλος του πολέμου επεξέτεινε τη Μακεδονία μέχρι το Στρυμόνα. Όταν θέλησε να λάβει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, στους οποίους επιτρεπόταν να συμμετέχουν μόνο Έλληνες, χρειάσθηκε να αποδείξει στους ελλανοδίκες την Ελληνική του καταγωγή.
Νόμισμα Περδίκκα ΙΙ 451-413 π.Χ
Περδίκκας Β΄: γιος του Αλεξάνδρου Α΄. Διαδέχθηκε τον πατέρα του το 454 π.Χ και συμβασίλευσε με τον αδελφό του Φίλιππο, ο οποίος πέθανε νωρίς.
Δίδραχμο _Αρχέλαος ΙΙ_399 π.Χ
Αρχέλαος: νόθος γιος του Περδίκκα Β΄. Το 413 π.Χ σφετερίσθηκε το θρόνο, αλλά αναδείχθηκε σε άξιο ηγέτη. Σύμφωνα με το Θουκυδίδη ήταν ο 9ος βασιλέας της δυναστείας και έκανε για τη Μακεδονία περισσότερα απ’ όσα είχαν κάνει όλοι οι προηγούμενοι βασιλείς μαζί. Μετέφερε την πρωτεύουσα από τις Αιγές στην Πέλλα.
Η Μακεδονία επί βασιλείας Αμύντα ΙΙ
Αμύντας Β΄: το 393 π.Χ διαδέχθηκε τον Αρχέλαο, βασίλεψε ως το 389 π.Χ και συχνά συγχέεται με τον επόμενο.
Στατήρας_Αμύντας ΙΙΙ
Αμύντας Γ΄: γιος του Αρριδαίου, δισέγγονος του Αλεξάνδρου Α’, πατέρας του Φιλίππου Β΄ και παππούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 389 π.Χ. διαδέχθηκε τον Αμύντα Β΄ και το 383 π.Χ. τον εκθρόνισε ο Αργαίος, ένας ευγενής από τη Λυγκηστίδα. Το 381 π.Χ. με τη βοήθεια των Θεσσαλών εκθρόνισε τον Αργαίο και ανακατέλαβε το θρόνο ως το 369 π.Χ.
Αλέξανδρος Β΄: γιος του Αμύντα Β΄, κατέλαβε το θρόνο το 369 π.Χ.. Επιτέθηκε κατά της Θεσσαλίας, αλλά εσωτερικές έριδες τον ανάγκασαν να επιστρέψει στη Μακεδονία. Το 367 π.Χ. τον δολοφόνησε ο Πτολεμαίος, ένας εταίρος από την Άλωρο της Βοττιαίας, ο οποίος ανέλαβε επίτροπος των γιων του Αμύντα Γ΄, Περδίκκα και Φιλίππου.
Νόμισμα Περδίκκα ΙΙΙ με την κεφαλή του Ηρακλέους
Περδίκκας Γ΄: γιος του Αμύντα Γ’ και μεγαλύτερος αδελφός του Φιλίππου. Το 365 π.Χ. δολοφόνησε τον Πτολεμαίο Αλωρίτη και ανήλθε στο θρόνο. Το 359 π.Χ. σκοτώθηκε σε μάχη κατά των Ιλλυριών, που πίεζαν ασφυκτικά τα σύνορα της Μακεδονίας.
Φίλιππος ΙΙ
Φίλιππος Β΄: γεννήθηκε το 383 π.Χ, ήταν γιος του Αμύντα Γ΄ και της Ευρυδίκης και αδελφός του Περδίκκα Γ΄. Μυήθηκε στα Καβείρια μυστήρια της Σαμοθράκης την ίδια περίοδο με την Ολυμπιάδα, κόρη του Νεοπτόλεμου και αδελφή του Αλεξάνδρου Α΄ των Μολοσσών. Παρέμεινε ως όμηρος στη Θήβα από το 368 π.Χ. έως το 359 π.Χ.
Το 359 π.Χ. όταν πληροφορήθηκε ότι ο μεγαλύτερος αδελφός του και βασιλέας σκοτώθηκε προσπαθώντας να αποκρούσει τους Ιλλυριούς, δραπέτευσε από τη Θήβα και ανέλαβε το θρόνο της Μακεδονίας. Απέσπασε τους στρατηγικούς πόρους της Θράκης, εκσυγχρόνισε τον Μακεδονικό στρατό μετατρέποντάς τον σε επαγγελματικό και εφάρμοσε επιθετική και επεκτατική πολιτική. Χρησιμοποιώντας τη στρατιωτική ισχύ και την εξαγορά των πάντοτε πρόθυμων πολιτικών, επέβαλε τη Μακεδονική Ηγεμονία στην Ελλάδα. Λένε πως ο ίδιος υπερηφανευόταν περισσότερο για τη διπλωματικότητα του και τη στρατηγική του σύνεση παρά για την ανδρεία του στη μάχη, διότι στα πολεμικά κατορθώματα μετέχουν όλοι όσοι μάχονται, ενώ οι διπλωματικές επιτυχίες ήταν αποκλειστικά δικές του.
Το 357 π.Χ. παντρεύτηκε την Ολυμπιάδα και έκανε μαζί της δύο παιδιά, τον Αλέξανδρο (356 π.Χ.) και την Κλεοπάτρα (355 π.Χ.). Το 338 π.Χ. ίδρυσε στην Κόρινθο το Κοινό Συνέδριο των Ελλήνων και κήρυξε πανελλήνια εκστρατεία κατά των Περσών. Το 337 έστειλε στην Ασία στρατεύματα, για να προπαρασκευάσουν την εισβολή, και τον επόμενο χρόνο δολοφονήθηκε κατ’ εντολή του Μεγάλου Βασιλέως στο θέατρο των Αιγών κατά τους γάμους της κόρης του, Κλεοπάτρας.
Αλέξανδρος Γ’ ο Μέγας
Αλέξανδρος Γ΄ ο Μέγας: γιος του Φιλίππου Β΄ και της Ολυμπιάδας. Διαδέχθηκε τον πατέρα του το 336 π.Χ., τον επόμενο χρόνο επέβαλε την κυριαρχία του σε όλους τους Θρακικούς λαούς ως τον Ίστρο, κατέστρεψε την εξεγερθείσα Θήβα και το 334 εισέβαλε στην Ασία. Υπέταξε ολόκληρη την αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών και την Ινδία μέχρι τον ποταμό Ύφαση. Πέθανε τον Ιούνιο του 323 στη Βαβυλώνα.
Ο Πλούταρχος λέει ότι γεννήθηκε την 6η Εκατομβαιώνος, δηλαδή την 21η Ιουλίου του 356 π.Χ. Κατά τον Αρριανό, έζησε 32 χρόνια και 8 μήνες, με αντίστροφη δε μέτρηση από την 13η Ιουνίου 323 π.Χ., την απολύτως βεβαία ημερομηνία του θανάτου που μας δίνει ο Πλούταρχος, βρίσκουμε ως ημερομηνία γέννησης τον Οκτώβριο του 356 π.Χ. Αυτό είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα του πόσο επισφαλής μέθοδος είναι ο συνδυασμός πληροφοριών από διαφορετικές πηγές, αλλά εν προκειμένω η διαφορά των τριών περίπου μηνών στην ημερομηνία γέννησης δεν αποτελεί πρόβλημα.
Για την γέννησή του Αλεξάνδρου καταγράφηκαν διάφοροι οιωνοί, που υποτίθεται ότι προμήνυαν τη νικηφόρα δράση του, αν και πρέπει να θεωρούμε βέβαιο ότι κατασκευάσθηκαν εκ των υστέρων. Ο Πλούταρχος λέει ότι ο Φίλιππος μόλις είχε κυριεύσει την Ποτίδαια, όταν πήρε τρία μηνύματα: ο Παρμενίων είχε νικήσει τους Ιλλυριούς σε μεγάλη μάχη, ένας ίππος του νίκησε στους Ολυμπιακούς αγώνες και τέλος γεννήθηκε ο Αλέξανδρος. Λέει ακόμη ότι την ημέρα της γέννησής του πυρπολήθηκε ο ναός της Αρτέμιδος στην Έφεσο, κάτι που θεωρήθηκε ως κακός οιωνός για την τύχη της Ασίας, ο δε ρήτορας Ηγησίας από τη Μαγνησία ακούγοντας το συσχετισμό φέρεται να σάρκασε ότι ήταν λογικό να καεί ο ναός της Αρτέμιδος, αφού ως θεά προστάτις του τοκετού ήταν απασχολημένη με το κοσμοϊστορικό γεγονός της γέννησης του Αλεξάνδρου. Ο Ιουστίνος λέει ότι κατά γέννησή του δύο αετοί παρέμειναν στην οροφή του πατρικού σπιτιού όλη την ημέρα, προλέγοντας την κυριαρχία του σε Ευρώπη και Ασία.
Ρωμαϊκό μετάλλιο εκδοθέν επί Καρακάλλα το οποίο απεικονίζει την Ολυμπιάδα.
Η μητέρα του Ολυμπιάδα, έχει περιγραφεί ως παρορμητική και ζηλόφθονη, ενώ δεν παραδίδεται απολύτως κανένα θετικό στοιχείο του χαρακτήρα της, γεγονός που εγείρει την υποψία ότι είχε πέσει θύμα συκοφαντίας. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο Φίλιππος ήταν ιδιαίτερα ερωτύλος και ότι η Ολυμπιάς ήταν η τρίτη, ή τέταρτη κατά σειρά από τις συνολικά έξι ή επτά συζύγους του, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός των ερωμένων του. Με όλες τους δε, συζύγους και ερωμένες, έκανε παιδιά και δημιούργησε στην Ολυμπιάδα εύλογο άγχος για τα κληρονομικά δικαιώματα του γιου της, του μοναδικού γνήσιου άρρενος τέκνου του Φιλίππου.
Φίλιππος ο Αρριδαίος_αρχαιολογικό μουσείο Νάπολι
Το άλλο άρρεν τέκνο του, ο Φίλιππος ο Αρριδαίος, ήταν νόθος, κάτι που εν τούτοις δεν εμπόδισε άλλους στο παρελθόν να καταλάβουν το θρόνο, όπως δεν εμπόδισε τελικά και τον ίδιο τον Αρριδαίο να διαδεχθεί τον Αλέξανδρο. Η φυσική κατάσταση του Αρριδαίου φαίνεται ότι έδωσε άλλη μία αφορμή στην προπαγάνδα να πλήξει την υστεροφημία της Ολυμπιάδας. Υποτίθεται ότι στα πρώτα χρόνια της ζωής του ήταν ένα αξιόλογο αγόρι και ότι η Ολυμπιάς με διάφορα δηλητήρια διατάραξε την σωματική και ψυχική υγεία του.
Άλλο προπαγανδιστικό εφεύρημα είναι ενδεχομένως η ιστορία ότι ο Φίλιππος την είδε να κοιμάται με έναν δράκοντα δίπλα της, φοβήθηκε ότι κάποιος θεός μεταμορφωμένος σε ερπετό συνευρισκόταν με τη σύζυγό του και γι’ αυτό ψυχράθηκε μαζί της. Αυτό μοιάζει να αποτελεί έναν καλό λόγο για το διαζύγιο του Φιλίππου από τη συγκεκριμένη σύζυγο, ωστόσο δεν παραδίδονται οι λόγοι για τα υπόλοιπα διαζύγιά του.
Υποτίθεται ακόμη ότι καλώς έπραξε ο Φίλιππος, διότι το μαντείο των Δελφών πιστοποίησε με χρησμό ότι ο Άμμων είχε μεταμορφωθεί σ’ εκείνον το δράκοντα και ότι ο απατημένος σύζυγος θα έχανε το μάτι του για τιμωρία, που κρυφοκοίταξε τον θεό. Ο χρησμός φέρεται να επαληθεύθηκε κατά την πολιορκία της Μεθώνης, οπότε ο Φίλιππος τραυματίσθηκε στο μάτι και τυφλώθηκε. Δεν αποφεύγουμε τον πειρασμό να θυμηθούμε ότι ο Δίας είχε συνευρεθεί με την Αλκμήνη, σύζυγο του βασιλέα της Θήβας Αμφιτρύωνα και καρπός της συνεύρεσης ήταν ο Ηρακλής. Οι αναλογίες λοιπόν ανάμεσα στο προπαγανδιστικό δημιούργημα για τη θεϊκή καταγωγή του Αλεξάνδρου και στον μύθο για τον πρόγονό του δεν μπορεί να είναι τυχαίες.
Κάσσανδρος
Λόγους να προπαγανδίσουν εις βάρος της Ολυμπιάδας είχαν κυρίως ο Φίλιππος, για να δικαιολογήσει την απόρριψη της συζύγου που του έδωσε γνήσιο διάδοχο, ο Κάσσανδρος, που είχε υποστεί βαριές προσβολές τόσο από τον Αλέξανδρο όσο κι από την Ολυμπιάδα, η οποία συν τοις άλλοις βεβήλωσε τον τάφο του αδελφού του, αλλά και ο ίδιος ο Αλέξανδρος, που επέλεξε να εφαρμόσει το διοικητικό πρότυπο του ανατολίτη θεού – βασιλέα. Ουδέποτε θα μπορέσουμε να δούμε μέσα από το πέπλο της συκοφαντίας τον πραγματικό χαρακτήρα της Ολυμπιάδας, η οποία μάλλον ήταν εντελώς διαφορετική απ’ ότι παραδίδεται. Επειδή ήταν κόρη βασιλέα, γνώριζε πολύ καλά τις ανακτορικές δολοπλοκίες, πώς να αντιμετωπίσει τις συμμαχίες των αντιπάλων της και πώς να κατοχυρώσει τα συμφέροντα του γιου της επί του θρόνου.
Στην Ολυμπιάδα καταμαρτυρείται ανάμιξη στην πολιτική, τόσο πριν ο Αλέξανδρος γίνει βασιλέας, όσο και μέχρι τις τελευταίες ημέρες του. Μάλιστα μία θεωρία θέλει την ανάμιξη της Ολυμπιάδας ως έναν από τους παράγοντες, που ώθησαν τον Αντίπατρο να οργανώσει τη δολοφονία του Αλεξάνδρου με δηλητήριο. Η πληροφορία του Πλούταρχου ότι ο Αλέξανδρος «χάριζε στη μητέρα του πολλά δώρα, αλλά δεν της επέτρεπε να αναμιγνύεται στα πολιτικά ή στρατιωτικά πράγματα» σημαίνει απλώς ότι ο Αλέξανδρος ούτε τη συμβουλευόταν ούτε της είχε αναθέσει συγκεκριμένο ρόλο, και όχι ότι η ίδια δεν αναμιγνυόταν. Με δεδομένη δε την περιθωριακή θέση των γυναικών στην αρχαία Ελλάδα ήταν αναπόφευκτο να προκαλέσει την οργή πολλών επιφανών ανδρών και οπωσδήποτε των αντιπάλων της.
Η επιρροή της Ολυμπιάδας στον Αλέξανδρο ήταν σημαντική, τόσο λόγω της φυσικής σχέσης μητέρας και γιου όσο και λόγω της συζυγικής αστάθειας του Φιλίππου, που δημιουργούσε ανασφάλεια στον υπό όρους διάδοχο. Ο επικεφαλής των πρώτων παιδαγωγών και διδασκάλων του Αλεξάνδρου ήταν ένας συγγενής της Ολυμπιάδας, ο Λεωνίδας. Ένας άλλος δάσκαλος, ο Ακαρνάνας Λυσίμαχος, λέγεται ότι αποκαλούσε τον εαυτό του Φοίνικα. Αρκετοί νεώτεροι κυρίως συγγραφείς αποδίδουν στον Αλέξανδρο θαυμασμό ή ακόμη και ταύτιση με τον Αχιλλέα, χωρίς όμως αυτό να προκύπτει από τις διαθέσιμες αρχαίες πηγές. Η πληροφορία ότι ο Αλέξανδρος κάτω από το μαξιλάρι του εκτός από το εγχειρίδιό του είχε κι ένα αντίγραφο της Ιλιάδας, προέρχεται από τον Ονησίκριτο και συνεπώς δεν είναι αξιόπιστη.
Αλέξανδρος (αριστερά) και Ηφαιστίων_μουσείο Γκετύ
Η μόνη αξιόπιστη πληροφορία σχετικά με το θέμα είναι ότι αμέσως μόλις αποβιβάσθηκαν στην Ασία, εκείνος κατέθεσε στεφάνι στον τάφο του Αχιλλέα κι ο Ηφαιστίων στου Πατρόκλου. Όμως η ενέργεια αυτή ίσως σηματοδοτούσε απλώς την έναρξη μίας νέας Τρωικής εκστρατείας, αφού ήταν η πρώτη πανελλήνια εκστρατεία μετά τον Τρωικό πόλεμο.
Όταν ο Αλέξανδρος έγινε 13 ετών και έπρεπε να αρχίσει τον επόμενο κύκλο σπουδών, ο Φίλιππος τον απομάκρυνε από την Πέλλα και τον έστειλε στο Νυμφαίο της Μίεζας. Καινούργιος δάσκαλος ανέλαβε ο Αριστοτέλης από τα Στάγειρα και τα δίδακτρά του περιελάμβαναν την ανοικοδόμηση της γενέτειρας του φιλοσόφου από τον Φίλιππο, που την είχε καταστρέψει λίγο νωρίτερα, καθώς και την αποκατάσταση των εξορίστων και εξανδραποδισμένων Σταγειριτών. Εκτός από ηθική και πολιτική δίδαξε τον Αλέξανδρο και κάποιες βαθύτερες και απόρρητες θεωρίες, τις οποίες ονόμαζαν «ακροατικές και εποπτικές».
Όταν ο Αλέξανδρος προελαύνοντας πλέον στην Ασία, έμαθε ότι ο Αριστοτέλης είχε εκδώσει κάποια σχετικά βιβλία, φέρεται να του έστειλε επιστολή, με την οποία διαμαρτυρόταν για τη δημοσίευση. Επεσήμανε στον παλιό του διδάσκαλο ότι, αν οι διδασκαλίες αυτές γίνονταν κτήμα όλων, θα εξισώνονταν πνευματικά οι λίγοι με τους πολλούς και ότι τον ίδιον περισσότερο τον ενδιέφερε να υπερέχει των άλλων στο πνεύμα παρά σε άλλο τομέα.
Ο Αλέξανδρος επισκέπτεται τον Διογένη_πίνακας του Jean-Baptiste_Regnault
Σχετικά με το ενδιαφέρον του Αλεξάνδρου για τη φιλοσοφία αναφέρεται ακόμη πως όταν ο Αλέξανδρος πήγε στον Ισθμό της Κορίνθου (μάλλον επ’ ευκαιρία της σύγκλησης του Κοινού Συνεδρίου των Ελλήνων το 336-5 π.Χ.), θέλησε να δει τον διάσημο κυνικό φιλόσοφο Διογένη από τη Σινώπη. Πήγε ως το πιθάρι του με τους υπασπιστές και τους πεζέταιρους και τον βρήκε ξαπλωμένο στον ήλιο. Τον ρώτησε τι χρήσιμο μπορούσε να του προσφέρει και ο κυνόσοφος του είπε να φύγουν ο ίδιος και η ακολουθία του από μπροστά του, διότι του έκρυβαν τον ήλιο. Συνολικά η γενική του παιδεία ήταν ίδια με όλων των ανώτερα κοινωνικά Ελλήνων, αφού ο Άρπαλος του έστειλε στην άνω (ανατολική) Ασία τα βιβλία του Φιλίστου, αρκετές τραγωδίες του Ευριπίδη, του Σοφοκλή του Αισχύλου καθώς και τους διθυράμβους του Τέλεστου και του Φιλόξενου. Επειδή δε οι γεωγραφικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για την Ασία ήταν ελλιπείς, ο Αλέξανδρος κατέληξε σε λάθος συμπεράσματα όταν βρισκόταν στην Ινδία.
Από τις πληροφορίες του Πλούταρχου προκύπτει ότι ο Αλέξανδρος αισθανόταν είτε ανταγωνισμό προς τον πατέρα του είτε ανασφάλεια, επειδή ο άστατος ερωτικός βίος του Φιλίππου κρατούσε σε διαρκή κίνδυνο τα κληρονομικά του δικαιώματα. Αυτή η ανασφάλεια φαίνεται ότι υποχρέωνε τον Αλέξανδρο να αποδεικνύει διαρκώς τις ικανότητές του, όπως περιγράφει η πληροφορία ότι «συχνά εξέφραζε την ανησυχία ότι ο πατέρας του δεν θα του αφήσει κανένα κατόρθωμα, για να δείξει την αξία του». Οι δικαιολογημένοι φόβοι του Αλεξάνδρου επαληθεύθηκαν, όταν στο δείπνο επ’ ευκαιρία του γάμου του Φιλίππου με την Κλεοπάτρα ο Άτταλος ευχήθηκε να γεννηθεί γνήσιος διάδοχος του θρόνου. Τότε ο Αλέξανδρος εξοργισμένος του πέταξε τον σκύφο λέγοντας: «Εμείς άθλιε, σου φαινόμαστε για νόθοι;». Ο Φίλιππος προσεβλήθη, τράβηξε το ξίφος του και κινήθηκε εναντίον του γιου του, όμως από το μεθύσι παραπάτησε, για να εισπράξει τη χλεύη του Αλεξάνδρου: «Αυτός λοιπόν, που ετοιμάζεται να εισβάλει από την Ευρώπη στην Ασία, σωριάστηκε προσπαθώντας να περάσει από το ένα κρεβάτι στο άλλο!».
Μετά από αυτό ο Αλέξανδρος έστειλε τη μητέρα του στους συγγενείς της στην Ήπειρο και ο ίδιος κατέφυγε στους Ιλλυριούς. Από μόνο του το γεγονός ότι ζήτησε καταφύγιο στους πάντοτε επικίνδυνους για τη Μακεδονία Ιλλυριούς, μας βάζει σε σκέψεις για τις προθέσεις τις δικές του σχετικά με τον πατέρα του ή του πατέρα του σχετικά μ’ εκείνον. Είναι σαφές ότι ο Φίλιππος πήρε βαρέως τα προσβλητικά λόγια του γιου του ενώπιον όλων των εταίρων, διότι όπως πληροφορούμαστε από τον Αρριανό εξόρισε τους προσωπικούς φίλους του Αλεξάνδρου, Πτολεμαίο του Λάγου, Άρπαλο του Μαχάτα, Νέαρχο του Ανδροτίμου, Εριγύιο και Λαομέδοντα του Λάριχου, σε μία προφανή προσπάθεια να του στερήσει κάθε έρεισμα στην Αυλή. Αυτοί όταν επανήλθαν από την εξορία αποκαταστάθηκαν στις προηγούμενες θέσεις τους και επειδή αυξήθηκε η εμπιστοσύνη του Αλεξάνδρου προς τα πρόσωπά τους, στη στρατιά του ανέλαβαν αργότερα ηγετικές θέσεις. Ο Πτολεμαίος έγινε σωματοφύλακας, ο Ερυγίος ιππάρχης των συμμάχων, ο αδελφός του Λαομέδων, που ήταν δίγλωσσος, ανέλαβε τους βάρβαρους αιχμαλώτους, ο Άρπαλος έγινε θησαυροφύλακας και ο Νέαρχος αρχικά σατράπης και τελικά ναύαρχος του στόλου σε όλη τη διαδρομή από τον Υδάσπη ως τη Βαβυλώνα.
Έργο του Γάλλου ζωγραφου,Francois Schommer στο οποίο απεικονίζεται ο Αλέξανδρος να τιθασεύει τον Βουκεφάλα_περί το 1935
Όσον αφορά στα αισθήματα του Φιλίππου προς το γιο του, καταγράφεται με σαφήνεια ότι και τον αγαπούσε και τον εκτιμούσε και ότι τον προόριζε για διάδοχό του. Όταν προς έκπληξη όλων ο Αλέξανδρος δάμασε τον Βουκεφάλα, ο Φίλιππος του είπε «Παιδί μου, ζήτα βασίλειο ισάξιό σου, διότι η Μακεδονία δεν σε χωράει». Όταν ο Φίλιππος εξεστράτευσε κατά του Βυζαντίου, είχε ορίσει αναπληρωτή του τον Αλέξανδρο. Εκείνος αν και 16 ετών εκστράτευσε κατά των Μαιδών, που βρήκαν ευκαιρία να ξεσηκωθούν, τους συνέτριψε, τους έδιωξε από την πόλη τους, την εποίκισε με μικτό πληθυσμό και την μετονόμασε σε Αλεξανδρούπολη.
Φυσικά, αυτές οι πληροφορίες θα μπορούσαν να έχουν κατασκευασθεί εκ των υστέρων, για να δείξουν ότι από μικρή ηλικία φαινόταν πόσο μεγάλος θα γινόταν ο Αλέξανδρος, πάντως το σημαντικό είναι ότι γενικά ο Φίλιππος πουθενά δεν παρουσιάζεται με αρνητική προδιάθεση προς τον Αλέξανδρο, αντίθετα λέγεται ότι χαιρόταν, όταν αποκαλούσαν τον ίδιο στρατηγό και τον Αλέξανδρο βασιλέα. Η πιο ξεκάθαρη απόδειξη ότι ο Φίλιππος προόριζε τον Αλέξανδρο για διάδοχό του δίνεται από το ακόλουθο περιστατικό.
Όταν έστειλε τον Παρμενίωνα και τον Άτταλο στη Μ. Ασία, για να προετοιμάσουν την εισβολή των κυρίως δυνάμεων, ο Πιξώδαρος, ο σφετεριστής του υποτελούς στους Πέρσες θρόνου της Καρίας, ήταν απόλυτα βέβαιος για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος και έσπευσε να επωφεληθεί προτείνοντας συγγένεια και συμμαχία. Τότε η Ολυμπιάς και διάφοροι φίλοι έπεισαν τον Αλέξανδρο, ότι ο πατέρας του διαπραγματευόταν το γάμο του νόθου γιου του με την Άδα, την κόρη του Κάρα βασιλέα, διότι είχε αποφασίσει τον παραγκωνισμό του. Ο πάντοτε ανασφαλής για τα δικαιώματά του στο θρόνο Αλέξανδρος έστειλε στον Πιξώδαρο ένα τραγικό ηθοποιό από την Κόρινθο, τον Θεσσαλό, με μήνυμα να προτιμήσει για γαμπρό εκείνον, που ήταν γνήσιος γιος του Φιλίππου αντί του Αρριδαίου, που ήταν νόθος και όχι υγιής ψυχικά. Η απροσδόκητη αντιπρόταση κολάκευσε τον Πιξώδαρο και εξαγρίωσε τον Φίλιππο, που μόλις το έμαθε πήγε στο δωμάτιο του Αλεξάνδρου με έναν πιστό εταίρο και φίλο του, τον Φιλώτα του Παρμενίωνα, επετίμησε αυστηρά το γιο του αποκαλώντας τον ανάγωγο και ανάξιο για τα γύρω του αγαθά, αφού επέλεξε ως πεθερό έναν βάρβαρο, που ήταν δούλος ενός βάρβαρου βασιλέα. Κατά τον Πλούταρχο, οι φίλοι του Αλεξάνδρου, Άρπαλος, Νέαρχος, Φρύγιος και Πτολεμαίος, που τον είχαν παρασύρει σε αυτήν την ενέργεια εξορίστηκαν, αν και κατά τον Αρριανό, που βασίσθηκε στα απομνημονεύματα του Πτολεμαίου, η εξορία τους επιβλήθηκε μετά την παρεξήγηση στο γαμήλιο δείπνο.
Οι Μύριοι αναφωνώντας Θάλαττα – Θάλαττα!!_ πίνακας του Bernard Granville Baker, 1901
Όσον αφορά στην στρατιωτική εκπαίδευση και ειδικά στους τομείς της τακτικής και της στρατηγικής δεν αναφέρεται στις αρχαίες πηγές. Εν τούτοις από την πληροφορία του Πλούταρχου, ότι από μικρή ηλικία ρωτούσε τους Πέρσες πρέσβεις για τη στρατιωτική οργάνωση του κράτους τους, συμπεραίνουμε ότι μέρος της εκπληκτικής οργάνωσης, που είχε κάνει ο Φίλιππος, ήταν η συλλογή κρίσιμων πληροφοριών για την Περσία. Το κατόρθωμα των Μυρίων ήταν σχετικά πρόσφατο και είχε συγκλονίσει τον Ελληνικό κόσμο, τόσο ώστε για πρώτη φορά οι Έλληνες ρήτορες (ως πολιτικοί αναλυτές) να αντιληφθούν τις δυνατότητες των στρατιωτικών τους δυνάμεων και τις αδυναμίες της περσικής πολεμικής μηχανής. Οι πρώτοι Έλληνες πολιτικοί, που θέλησαν να δουν αυτήν την πραγματικότητα ήταν ο Ιάσων των Φερρών και ο Φίλιππος της Μακεδονίας. Συνεπώς ο Αλέξανδρος πρέπει να γνώριζε αν όχι όλο το συγγραφικό έργο του Ξενοφώντα, οπωσδήποτε την Κύρου Ανάβαση, όπου περιέχονται οι οδηγίες, πώς έπρεπε να κινηθεί ο στρατός εισβολής μέσα στην Περσική επικράτεια. Για την ακρίβεια, αποδεικνύεται ότι ο Αλέξανδρος είχε μελετήσει τουλάχιστον αυτό το έργο, επειδή ήδη στην Ευρωπαϊκή εκστρατεία του χρησιμοποίησε τις ασκοσχεδίες που είχε δει ο Ξενοφών στην Ασσυρία, και κυρίως επειδή εφάρμοσε πιεστικά την ταχεία προέλαση και άμεση συμπλοκή με τις Περσικές δυνάμεις, όπως είχαν κάνει και οι Μύριοι.
Για ένα τόσο σημαντικό ιστορικό πρόσωπο σαν τον Αλέξανδρο, που έζησε πριν από 25 αιώνες και για τον οποίο διασώθηκαν τα έργα πρακτικά τεσσάρων μόνο συγγραφέων κι αυτά όχι πλήρη, είναι απόλυτα λογική η αδυναμία διαχωρισμού μεταξύ προπαγάνδας και πραγματικότητας. Στο ερώτημα λοιπόν κατά πόσον οι επιτυχίες της εκστρατείας είναι δικά του επιτεύγματα και κατά πόσον των επιτελών του δεν μπορεί να δοθεί ασφαλής απάντηση. Το βέβαιο είναι ότι το Μακεδονικό επιτελείο ήταν στελεχωμένο με αξιωματικούς, που τα άλλα Ελληνικά κράτη είχαν πάψει από δεκαετιών να διαθέτουν, οι δε ικανότητες των σημαντικότερων επιτελών του αποδείχθηκαν περίτρανα με την επιτυχή κατοχή και διακυβέρνηση των κατακτημένων λαών αρκετό χρόνο μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου.
Στην Ινδία, το ανατολικότερο άκρο των κτήσεων, 500 χρόνια αργότερα εξακολουθούσαν να κυβερνούν Έλληνες βασιλείς και στα δυτικά περί τους τρεις αιώνες αργότερα, παρά την κατάκτηση σχεδόν όλων των εδαφών από τους Ρωμαίους, τα Ελληνικά που επέβαλε ο Αλέξανδρος παρέμεναν η επίσημη γλώσσα των ασιατικών εδαφών. Επειδή πριν τον Φίλιππο το Μακεδονικό κράτος παρέπαιε μεταξύ υποτέλειας και περιορισμένης κυριαρχίας, ενώ αμέσως μετά τη δολοφονία του ο διάδοχός του έγινε ο διασημότερος κατακτητής στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν χωράει η παραμικρή αμφιβολία ότι τόσο οι Μακεδόνες επιτελείς όσο κι ο ίδιος ο Αλέξανδρος ήταν δημιουργήματα της στρατηγικής οργάνωσης του Φιλίππου.
Το ερώτημα για την αξία του Αλεξάνδρου σε σχέση ειδικά με τον Παρμενίωνα στον τομέα της στρατηγικής και της τακτικής γίνεται ακόμη δυσκολότερο να απαντηθεί, διότι η διατεταγμένη δολοφονία του γηραιού στρατηγού επέβαλε τον εν συνεχεία υποβιβασμό της συμβολής του. Έτσι δεν θα μάθουμε ποτέ αν είναι πραγματικές οι αντιρρήσεις, που καταγράφεται ότι είχε ο Παρμενίων. Βέβαιο είναι ότι ο Παρμενίων εξέλιπε, αφού είχε συντριβεί ο τακτικός στρατός των Περσών και αφού είχε παραδοθεί το σύνολο της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας της αυτοκρατορίας. Πράγματι μετά το θάνατο του Παρμενίωνα ο Αλέξανδρος δεν αντιμετώπισε άλλον τακτικό στρατό ανάλογο του Περσικού. Ποιός όμως μπορεί να υποτιμήσει τις ικανότητες του Αλεξάνδρου, όταν στη Σογδιανή κατόρθωσε να αποφύγει μία συντριβή, έστω κι αν χρειάσθηκε να το πληρώσει με έναν ανεπιθύμητο γάμο
Η μάχη του Γρανικού_πίνακας του Charles_Le_Brun,_1665
Η αυλική προπαγάνδα μεταθανατίως απέδωσε στον Παρμενίωνα άστοχες προτάσεις στις σημαντικότερες αναμετρήσεις και επιλογές. Όταν η στρατιά έφτασε στο Γρανικό ήταν ήδη απόγευμα και οι Πέρσες παρατεταγμένοι στην απέναντι όχθη. Ο Παρμενίων φέρεται να πρότεινε επίθεση νωρίς το επόμενο χάραμα, πριν προλάβουν να πάρουν θέσεις οι Πέρσες, ενώ ο Αλέξανδρος επέλεξε την άμεση εμπλοκή. Δηλαδή ο Παρμενίων πρότεινε ένα στρατήγημα (τακτικό τέχνασμα) σαν αυτά που περιγράφει ο Πολύαινος, ενώ ο Αλέξανδρος προτίμησε να ακολουθήσει κατά γράμμα τις οδηγίες του Ξενοφώντα. Αφού ελήφθη αυτή η απόφαση, έμενε να περάσουν το υδάτινο κώλυμα με τις μικρότερες δυνατές απώλειες από τα καταιγιστικά περσικά τοξεύματα. Επελέγη να προηγηθεί ένα μικρό τμήμα ιππέων, που τράβηξε τα τοξεύματα των παραπλανηθέντων Περσών και οι υπόλοιποι πέρασαν χωρίς απώλειες. Η πατρότητα αυτής της επιλογής είναι άγνωστη και σιωπηρά αποδίδεται στον Αλέξανδρο.
Στα Γαυγάμηλα ο Αλέξανδρος και πάλι ήθελε την άμεση εμπλοκή, αλλά ο Παρμενίων τον έπεισε να περιμένουν μέχρι να αναγνωρίσουν επαρκώς το έδαφος. Στη συνέχεια ο Παρμενίων φέρεται να πρότεινε νυκτερινή επιδρομή, για να σαρώσουν τις περσικές γραμμές. Ο Αλέξανδρος φοβόταν ιδιαίτερα τον συντονισμό των δυνάμεών τους λόγω του εκτεταμένου μετώπου και αρνήθηκε. Ο Δαρείος, που ήξερε ότι η νυκτερινή επίθεση ήταν συνήθης Ελληνική τακτική, φοβήθηκε ότι θα την εφάρμοζαν και κράτησε τις δυνάμεις του παρατεταγμένες επί τόπου όλη τη νύχτα. Έτσι έπληξε το ηθικό των στρατιωτών του και βοήθησε τον Αλέξανδρο να νικήσει. Σ’ αυτή τη μάχη, την τελευταία μεγάλη τακτική όλης της εκστρατείας και του Παρμενίωνα, οι επικοινωνιολόγοι του Αλεξάνδρου βρήκαν την ευκαιρία να εμφυτεύσουν τις πρώτες προφάσεις για την εξόντωσή του.
Συνολικά, από τη μάχη της Ισσού δεν προκύπτει κάτι χρήσιμο στην προσέγγισή μας και από τις μάχες του Γρανικού και των Γαυγαμήλων προκύπτει ο μεν Παρμενίων να επιδιώκει τον αιφνιδιασμό του εχθρού, ο δε Αλέξανδρος να προτιμά την άμεση και κατά μέτωπο επίθεση, ώστε αφενός να μην μπορέσει να αναπτυχθεί στη στρατιά του άσχημη ψυχολογία λόγω των απέναντί της υπέρτερων περσικών δυνάμεων και αφετέρου να χρησιμοποιήσει τις προηγούμενες νίκες του ως παράγοντα πτόησης του αντιπάλου.
412px-Η άλωση της ΜΙλήτου_έργο του Andre_Castaigne_(1898-1899)
Στη Μίλητο ο Παρμενίων φέρεται να πρότεινε τη διεξαγωγή ναυτικών επιχειρήσεων παράλληλα με τις χερσαίες και ο Αλέξανδρος να τις απέρριψε. Βέβαια, μόλις λίγες εβδομάδες αργότερα υποχρεώθηκε να διεξαγάγει ναυτικές επιχειρήσεις, κυρίως αμυντικές, για να προστατέψει τα νησιά του Αιγαίου από τις επιθέσεις του περσικού στόλου, ωστόσο η συγκεκριμένη απόφαση του Αλεξάνδρου δεν ήταν εντελώς εσφαλμένη. Λάθος του ήταν η διάλυση του στόλου και όχι η απόφαση να αποφύγουν την κατά μέτωπο αναμέτρηση με τον περσικό στόλο. Ο στόλος του Κοινού Συνεδρίου αριθμούσε 160 πλοία, ενώ ο Περσικός 400, γι’ αυτό ο Αλέξανδρος προτίμησε να τον αποκόψει από τις βάσεις ανεφοδιασμού του καταλαμβάνοντας τα παράλια της Μεσογείου. Η επιλογή του δικαιώθηκε στη συνέχεια, αφού ο Περσικός στόλος, που απαρτιζόταν κυρίως από Κύπριους και Φοίνικες, εξουδετερώθηκε όταν είχε καταληφθεί όλη η ακτογραμμή ως την Τύρο. Δεν είναι λοιπόν καθόλου βέβαιο ότι μία ναυτική εμπλοκή, όπως την πρότεινε ο Παρμενίων, θα προσέφερε περισσότερα θετικά απ’ ότι αρνητικά αποτελέσματα.
Ρωμαϊκή προτομή Έλληνα στρατηγού η οποία πιθανόν να ανήκει στον Παρμενίωνα_400 π.Χ_μουσείο Βατικανού
Αν οι άστοχες προτάσεις του Παρμενίωνα δεν είναι εντελώς χαλκευμένες, η αλήθεια ίσως να κρύβεται πίσω από μία άλλη κεφαλαιώδη επιλογή. Η πρόταση του Παρμενίωνα προς τον Αλέξανδρο, να αποδεχθεί όσα προσέφερε ο Δαρείος με τη δεύτερη επιστολή του και να συνθηκολογήσει από θέσεως ισχύος, ήταν απόλυτα συνεπής με τις αποφάσεις του Κοινού Συνεδρίου των Ελλήνων καθώς και την πολιτική και στρατιωτική παιδεία τους. Όμως ο Αλέξανδρος την απέρριψε, διότι απλώς ήθελε να ταυτίσει την κοινή απόφαση για τιμωρία των Περσών με την προσωπική του επιδίωξη να γίνει ο ίδιος Μέγας Βασιλεύς στη θέση του Μεγάλου Βασιλέως.
Ο Πλούταρχος παραδίδει ότι ο Αλέξανδρος είχε δυνατό χαρακτήρα, δεν υποχωρούσε στις φιλονικίες αν δεν πειθόταν με λογικά επιχειρήματα και ότι γι’ αυτό ο Φίλιππος προτιμούσε να τον πείθει παρά να τον προστάζει. Εξαγριωνόταν και παραφερόταν, όταν του έλεγαν ότι αγαπάει τη δόξα περισσότερο από την εξουσία ή τη ζωή του, αλλά στη χώρα των Μαλλών πρέπει να κατανόησε πλήρως τη διαφορά μεταξύ στρατηγού και στρατιώτη. Όταν έμαθε ότι δύο Μακεδόνες, ο Δάμων κι ο Τιμόθεος, είχαν ασελγήσει πάνω σε γυναίκες συνακολουθούσες κάποιους μισθοφόρους, διέταξε τον προϊστάμενό τους Παρμενίωνα να ερευνήσει το θέμα και, αν οι καταγγελίες ευσταθούσαν, να τιμωρήσει τους δράστες «σαν να ήταν ανθρωποφάγα ζώα». Ο Αλέξανδρος ήταν στρατηγός αυτοκράτωρ, επιχειρούσε σε εκτεταμένο μέτωπο εναντίον του ως τότε κοσμοκράτορα και δεν θα μπορούσαμε να περιμένουμε κάτι λιγότερο από την επιβολή σιδηράς πειθαρχίας στη στρατιά του.
Όσον αφορά στα υπόλοιπα στοιχεία του χαρακτήρα του, λέγεται ότι ήταν γενικά βίαιος και ορμητικός, αλλά δεν υπέκυπτε στις σωματικές απολαύσεις. Στα πρώτα χρόνια της ζωής του διδάχθηκε τη λιτότητα από το Λεωνίδα, ο οποίος έλεγχε σχολαστικά τα ατομικά του είδη μήπως η Ολυμπιάς του είχε δώσει κρυφά κάτι περισσότερο ή πολυτελέστερο από τα απολύτων απαραίτητα. Ως πρόσθετο στοιχείο της εγκράτειάς του μπορούμε να θεωρήσουμε και την πάγια διαταγή του οι δαπάνες υποδοχής του να μην υπερβαίνουν τις 10.000 δραχμές. Φαίνεται όμως ότι μόνο η εγκράτεια στο φαγητό και στην πολυτέλεια τον συνόδεψε ως το τέλος. Ενώ αρχικά έπινε λίγο, κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων στη Σογδιανή βάδιζε ήδη προς τον αλκοολισμό, μετά δε το θάνατο του Ηφαιστίωνα η στρατιά υποχρεωνόταν να αναστέλλει επί ολόκληρα εικοσιτετράωρα την πορεία της και να περιμένει τον Αλέξανδρο να συνέλθει από το μεθύσι της προηγούμενης νύχτας.
Φλάβιος Αρριανός
Μετά το θάνατο του Δαρείου έγινε «ιδιαίτερα άπληστος για επαίνους» και «παρ’ όλο που μπορούσε [λόγω της παιδείας του] να κατανοήσει το καλύτερο, παρέμεινε δέσμιος της δίψας του για δόξα» λέει ο Αρριανός συνοψίζοντας λακωνικά την αλλαγή στο χαρακτήρα του. Η αλλαγή αυτή εξωτερικεύθηκε κυρίως με την υιοθέτηση του παγιωμένου ανατολίτικου διοικητικού προτύπου και όλων των παρελκομένων του, όπως η ανατολίτικη ενδυμασία, ο θεός-βασιλέας και η προσκύνησή του. Για να γίνει κατανοητό πόσο εξοργιστική ήταν η υιοθέτηση των βαρβαρικών εθίμων, αρκεί να προσέξουμε ότι ο Αριστοτέλης δίδασκε στον Αλέξανδρο και φυσικά σ’ όλους τους μαθητές του να φέρεται «στους μεν Έλληνες σαν σε φίλους ή συγγενείς, στους δε βαρβάρους σαν σε ζώα ή φυτά».
«Ήταν αδιάφθορος, αλλά έκανε αφειδώς δωρεές, για να ικανοποιεί τους άλλους», δηλαδή για να τους δωροδοκεί, προκειμένου να συνεργασθούν πρόθυμα. Η πρώτη δωροδοκία εταίρων από τον Αλέξανδρο εντοπίζεται στις παραμονές της αποβίβασης στην Ασία, όταν τους μοίρασε τη βασιλική περιουσία. Λέγεται ότι ο Περδίκκας τον ρώτησε τι κρατούσε για τον εαυτό του και στην απάντηση του Αλεξάνδρου «τις ελπίδες» αρνήθηκε να δεχθεί την περιουσία του βασιλέα του λέγοντας ότι θα περίμενε να πάρει την περιουσία του Δαρείου. Εκτός από τη δωροδοκία εδώ εντοπίζεται και μία πρώτη υποδήλωση της πρόθεσης του Αλεξάνδρου να μην επιστρέψει ξανά στη Μακεδονία, ίσως και η πρώτη εκδήλωση των φιλοδοξιών του Περδίκκα.
Όσο προέλαυνε βαθύτερα στην Ασία η στρατιά και όσο λιγότερο σύμφωνες με την εντολή του Κοινού Συνεδρίου των Ελλήνων αποδεικνύονταν οι αποφάσεις του Αλεξάνδρου, τόσο εντονότερες ήταν οι αντιδράσεις των Μακεδόνων της παλιάς φρουράς, όλο και περισσότερο έπρεπε να βασίζεται σε νεώτερους αξιωματικούς, να γίνεται σκληρότερος αντιφρονούντες και πιο γενναιόδωρες έπρεπε να είναι οι παροχές του, για να εξαγοράζει την υπακοή των προθύμων. Όταν ο Αλέξανδρος επέστρεψε από την Ινδία, διαπίστωσε ότι κατά την απουσία του πολλοί από τους εξαγορασμένους αξιωματούχους του, μη περιμένοντας να τον ξαναδούν ζωντανό, αποδείχθηκαν διεφθαρμένοι και άσκησαν ληστρική διοίκηση με αποτέλεσμα να εξοργίσουν τους υποτελείς λαούς και να θέσουν σε κίνδυνο την ειρήνη, που χρειαζόταν το εσωτερικό της αυτοκρατορίας.
Ο εξαιρετικά ριψοκίνδυνος χαρακτήρας του είχε ως αποτέλεσμα να τραυματισθεί πολλές φορές, αρκετές μάλιστα σοβαρά. Στη μάχη του Γρανικού ένα πλήγμα κοπίδας έσπασε στα δύο το κράνος του και τον τραυμάτισε ελαφρά στο κεφάλι, στη μάχη της Ισσού τραυματίσθηκε στο μηρό από ξίφος, στην πολιορκία της παλαιστινιακής Γάζας τραυματίσθηκε σοβαρά στον ώμο από βέλος καταπέλτη, που διαπέρασε ασπίδα και θώρακα. Σε μία εκκαθαριστική επιχείρηση κατά των Σογδιανών επαναστατών κοντά στον Ιαξάρτη ένα βέλος τον χτύπησε στην κνήμη και έσπασε ένα κομμάτι από το οστούν, ενώ στην πολιορκία της Κυρούπολης δέχθηκε σοβαρά πλήγματα από πέτρες στο κεφάλι και τον αυχένα. Στην πολιορκία κάποιας πόλης των Ασπίων τραυματίσθηκε ελαφρά στον ώμο από βέλος, που τρύπησε τον θώρακά του, στην πολιορκία των Μασσάγων τραυματίσθηκε ελαφρά στον αστράγαλο από βέλος και στην πολιορκία της ανώνυμης πόλης των Μαλλών τραυματίσθηκε παρ’ ολίγον θανάσιμα από βέλος στο στήθος. Ο Πλούταρχος πιστεύει ότι ο Αλέξανδρος ποτέ δεν θεραπεύθηκε πλήρως από το τελευταίο τραύμα, ότι ίσως το γνώριζε κι ο ίδιος και ότι αυτό τον οδήγησε στο θάνατο σχεδόν τρία χρόνια αργότερα.
Ένα άλλο στοιχείο του χαρακτήρα του φάνηκε κατά την εφηβεία του, όταν το 340 π.Χ υπέταξε τους Μαιδούς και σύμφωνα με τον Πλούταρχο έδωσε το όνομά του (Αλεξανδρόπολη) σε μία πόλη τους. Δύο χρόνια νωρίτερα το ίδιο είχε κάνει και ο πατέρας του, όταν είχε απαλλάξει τη Μακεδονία από τους Ιλλυριούς, είχε νικήσει τους κάποτε πανίσχυρους Οδρύσες κι ετοιμαζόταν να διεκδικήσει την Ηγεμονία της Ελλάδος. Αλλά τηρουμένων των αναλογιών κι ο Αλέξανδρος δεν πέτυχε κάτι υποδεέστερο. Ήταν μόλις 16 ετών, αντιβασιλέας της Μακεδονίας και νίκησε ένα σκληροτράχηλο ορεσίβιο λαό κατά την απουσία του Φιλίππου σε εκστρατεία. Παρά ταύτα η ενέργειά του ασφαλώς θα θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του ως θρασύτητα και αλαζονεία. Εμείς κρίνοντας εν των επιτευγμάτων του πρέπει να θεωρήσουμε ότι από πολύ νωρίς τον διέκρινε μεγάλη αυτοπεποίθηση, αφού μία δεκαετία αργότερα ο Αλέξανδρος ήταν απόλυτα δικαιολογημένος, όταν ίδρυε τη μία Αλεξάνδρεια μετά την άλλη.
Το παράδειγμα του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου ακολούθησαν οι ηγεμόνες της Ελληνιστικής περιόδου, που έδωσαν σε πόλεις της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής τα ονόματά τους ή τα ονόματα των συζύγων τους, όπως Σελεύκεια, Αντιόχεια, Κασσάνδρεια, Θεσσαλονίκη, Απάμεια. Στη συνέχεια ήταν απόλυτα φυσικό να ακολουθήσουν την ίδια πρακτική οι Ρωμαίοι (Αδριανούπολη, Τραϊανούπολη, Πομπηία κλπ), οι Βυζαντινοί (Κωνσταντινούπολη, Ηράκλεια κλπ) και οι ευρωπαϊκές χώρες με αυτοκρατορική αντίληψη έως πολύ μετά την περίοδο των Μεγάλων Εξερευνήσεων. Έτσι βασιλείς, διάδοχοι, εξερευνητές και τυχοδιώκτες έδωσαν τα ονόματά τους στις νέες (για τους Ευρωπαίους) νήσους (όπως Φιλιππίνες, Μάρσαλ, Κουκ, Τασμανία), χώρες (όπως Κολομβία, Ροδεσία), ακόμη και σε ολόκληρες ηπείρους (Αμερική).
Λέων της Χαιρώνειας
Η σωματική διάπλαση του Αλεξάνδρου δεν ήταν ανάλογη των επιτευγμάτων του. Σε αντιδιαστολή προς το Δαρείο και την οικογένειά του, που ήταν ψηλοί, εκείνος ήταν τόσο μικρόσωμος, ώστε η μητέρα του Δαρείου να νομίσει ότι βασιλέας ήταν ο πιο σωματώδης Ηφαιστίων και ώστε να χρειαστεί ένα τραπεζάκι για τα πόδια του, που δεν έφταναν ως το πάτωμα, όταν στα Σούσα κάθισε στο θρόνο του Δαρείου. Επίσης λέγεται ότι δεν γνώριζε κολύμβηση, ωστόσο τίποτα απ’ αυτά δεν τον εμπόδιζε να μάχεται με γενναιότητα στη πρώτη γραμμή. Στη μάχη της Χαιρώνειας σε ηλικία μόλις 18 ετών λέγεται ότι διέσπασε πρώτος τις γραμμές του Ιερού Λόχου των Θηβαίων, στη μάχη του Γρανικού βρισκόταν ακριβώς πίσω από το τμήμα παραπλάνησης και γύρω απ’ αυτόν έγινε η πιο πεισματική ιππομαχία. Γενικά πολεμούσε στις τάξεις της βασιλικής ίλης του εταιρικού ιππικού, αλλά όποτε η κατάσταση το απαίτησε, ηγήθηκε και άλλων στρατιωτικών τμημάτων. Όταν οι Τύριοι αιφνιδίασαν και αποσυντόνισαν τον κυπριακό στόλο, μπήκε σε μία πεντήρη και κατάφερε να τους απωθήσει. Μόλις προκλήθηκε το καθοριστικό ρήγμα στα τείχη της Τύρου, ήταν από τους πρώτους που τα πάτησαν. Στην πολιορκία των Σαγγάλων βλέποντας ότι το ιππικό δεν μπορούσε να υπερβεί τα εχθρικά κωλύματα, ξεπέζεψε και επιτέθηκε στους Καθαίους επικεφαλής της φάλαγγας.
Σύμφωνα με τον μαθητή του Αριστοτέλη, τον φιλόσοφο Αριστόξενο τον Ταραντίνο, ο Αλέξανδρος ήταν ακριβώς όπως τον απεικόνιζαν οι ανδριάντες του Λυσίππου, το κεφάλι του έγερνε ελαφρά προς τα αριστερά και το βλέμμα του ήταν υγρό. Η επιδερμίδα του ήταν λευκή, κι επειδή τονίζεται επαρκώς ότι ο Απελλής έκανε λάθος στον πίνακα, που τον απεικόνιζε κεραυνοφόρο σαν τον Δία, και ότι τον απέδωσε πολύ μελαχροινό, συμπεραίνουμε ότι ήταν χαρακτηριστικά λευκός. Επιπλέον είχε μία ελαφρά κοκκινωπή απόχρωση στο πρόσωπο και δεν είχε γενειάδα, ενώ σε αρκετές παραστάσεις, όπως στο διάσημο ψηφιδωτό της Πομπηίας, απεικονίζεται με χαρακτηριστική φαβορίτα. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι κι άλλοι εταίροι, περίπου συνομήλικοί του, όπως ο Ηφαιστίων, απεικονίζονται επίσης χωρίς γενειάδα. Διάφοροι βασιλείς της Ελληνιστικής περιόδου εμφανίζονται κι αυτοί αγένειοι οδηγώντας μας στο συμπέρασμα ότι ο Αλέξανδρος εισήγαγε αυτήν την τάση, ενώ ως τη γενιά του Φιλίππου, τόσο στα Ελληνικά κράτη όσο και στα βαρβαρικά, η γενειάδα ξεχώριζε τους άντρες από τα αγόρια.
Φαίνεται ότι κάποιοι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς είχαν επιδοθεί σε φιλότιμες προσπάθειες να αποκρύψουν ότι ο Αλέξανδρος ήταν εξίσου ερωτύλος με τον πατέρα του. Ο Πλούταρχος κάνει αυτήν την απόπειρα τόσο αδέξια, ώστε δείχνει σαν να μην ήθελε πραγματικά να αναπαραγάγει την αυλική προπαγάνδα. Λέει συγκεκριμένα ότι ο Αλέξανδρος θεωρούσε τις ψηλές και ωραίες Περσίδες «βασανιστήριο για τα μάτια», αλλά ήταν τόσο εγκρατής, ώστε να τις αντιμετωπίζει σαν άψυχα αγάλματα. Παράλληλα, δεν μας αποκρύπτει ότι συνήψε σχέσεις με την ωραία και μορφωμένη Βαρσίνη απ’ την οποία απέκτησε κι ένα γιο, τον Ηρακλή. Οι σωζόμενοι Έλληνες και Ρωμαίοι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ο Αλέξανδρος δεν είχε καμία ανάμιξη στην άλλως ανεξήγητη εγκυμοσύνη της συζύγου του Δαρείου. Τέλος, οι Ρωμαίοι ιστορικοί του αποδίδουν την πατρότητα ενός ακόμη γιου από τη βασίλισσα των Ασσακηνών Κλεόφιδα, αλλά η συγκεκριμένη ιστορία θυμίζει τόσο έντονα τον Ιούλιο Καίσαρα, την Κλεοπάτρα και το γιο τους, ώστε να απορρίπτεται ως πλαστή.
Εκτός από τις παραπάνω δύο ευγενείς και αιχμάλωτες Περσίδες ο Αλέξανδρος δεν καταγράφεται να συνήψε σχέσεις με άλλες γυναίκες, ίσως διότι αυτές δεν ήταν ανώτερης καταγωγής. Ο Πλούταρχος αρνείται ότι ο Αλέξανδρος συνήψε σχέσεις με τις «όσες και οι μέρες του χρόνου» και κατά κανόνα ευγενούς καταγωγής παλλακίδες, που κληρονόμησε από το Δαρείο, όταν επιτέλους έγινε Μέγας Βασιλεύς, Βασιλεύς Βασιλέων και Βασιλεύς της Ασίας. Η πρώτη σύζυγός του, η Ρωξάνη, ήταν άγνωστης κοινωνικής τάξης Βάκτρια και την παντρεύτηκε, για να απεγκλωβιστεί από το επιχειρησιακό τέλμα της Σογδιανής. Ο γάμος αυτός επιβλήθηκε από την απόγνωση και επισκίασε τον άλλον, που ο Αλέξανδρος προετοίμαζε προσεκτικά επί χρόνια. Νυμφευόμενος ως πρώτη (ίσως και μοναδική) σύζυγο μία από τις δύο κόρες του Δαρείου, θα συνένωνε τους βασιλικούς Οίκους των Αργεαδών και των Αχαιμενιδών και θα εξασφάλιζε στον ίδιο και στους απογόνους του δικαιώματα στο θρόνο του Βασιλέα της Ασίας. Τα πράγματα όμως τον υποχρέωσαν να την πάρει ως δεύτερη σύζυγο.
Η Ροξάνα με τον Αλέξανδρο IV γιό του Μεγ. Αλεξάνδρου_πίνακας του Allesandro Varotari_1588-1648
Αλέξανδρος Δ΄: γεννήθηκε το 323, μερικούς μήνες μετά το θάνατο του πατέρα του, Αλεξάνδρου Γ΄. Ο στρατός στην Βαβυλώνα τον ανακήρυξε βασιλέα μαζί με τον Αρριδαίο του Φιλίππου υπό την κηδεμονία, αρχικά του Περδίκκα και μετά του Αντιπάτρου. Πρακτικά έζησε αιχμάλωτος και τελικά δολοφονήθηκε το 311 σε ηλικία 12 ετών μαζί με τη μητέρα του, Ρωξάνη, από τον Κάσσανδρο στην Αμφίπολη. Ο τάφος του βρίσκεται στις Αιγές (Βεργίνα), δίπλα στον τάφο του Φιλίππου Β΄
Πηγές
Ηρόδοτος Α.88, Η.93, 137-139
Ξενοφών Κύρου Ανάβασις Α.V.9, Γ.ΙΙ.25
Αρριανός Α.23, Γ.6, Ζ.2, Ζ.28
Πλούταρχος Αλέξανδρος 2, 3.1-9, 4.1-3, 4.8, 5.1, 5.4, 6.8, 7.1, 7.5-9, 9.1, 9.4-κε, 10, 21.10, 22.1-4, 23, 28.6, 39.11-13, 42.4, 45.3-κ.ε, 58.6, 67.7, 68.3-5, 75.1
Περί της Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής 329.B
Διόδωρος ΙΣΤ.34.5, 54.3, 95.3, ΙΖ.66.3-7
Ιουστίνος 9.8.1, 11.11.3, 12.16.5)
Posted by Xείλων in ΙΣΤΟΡΙΑ