Η ορολογία του αρχαιολόγου της Αμφίπολης!

Η ανασκαφή στον τύμβο της Αμφίπολης έφερε στο λεξιλόγιό μας πολλές «καινούριες» λέξεις, άγνωστες μέχρι σήμερα, οι οποίες προέρχονται από την ορολογία που χρησιμοποιούν οι αρχαιολόγοι.

Του Άρη Μεντίζη

Δημοσιογράφου – ιστορικού ερευνητή

Με αφορμή την ανασκαφή στον Τύμβο της Αμφίπολης μια σειρά από λέξεις άγνωστες μέχρι σήμερα, λέξεις αρχαιολογικές, μπήκαν στην καθημερινότητα. Τις ακούμε, τις διαβάζουμε και πολλές φορές τις χρησιμοποιούμε. Η αρχαιολογία όπως και κάθε άλλη επιστήμη έχει τη δική της ορολογία. Πρόκειται για κάποιες λέξεις, που αγαπήθηκαν, όπως αγαπήθηκε το τελευταίο διάστημα και η ιστορία του τόπου, με αποτέλεσμα πολλές δεκάδες σκονισμένων ιστορικών βιβλίων να «κατέβουν» από τα ράφια και να διαβαστούν.

Μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα «μικρό αρχαιολογικό λεξικό», που χρησιμοποιείται με αφορμή την ανασκαφή στην Αμφίπολη. Λέξεις που για πολλούς ακόμη παραμένουν άγνωστες, κι ας συμπεριλαμβάνονται σε κάθε δελτίο Τύπου που εκδίδεται για την ανασκαφή.

Προκειμένου λοιπόν να καταλαβαίνουμε τι διαβάζουμε, φιλοξενούμε, σε αλφαβητική σειρά, κάποιες βασικές λέξεις που έχουμε συναντήσει πολλές φορές μέχρι τώρα στις ανακοινώσεις για την ανασκαφή.

Αντιστήριξη: Πρόκειται για τη στερέωση ενός κάθετου τοίχου ο οποίος κινδυνεύει να καταρρεύσει. Πρέπει να σημειωθεί ότι η αρχή της αντιστήριξης είναι ο λεγόμενος  «τριγωνισμός», δηλαδή η προσθήκη ενός διαγώνιου στηρίγματος, ως υποτείνουσα στην ορθή γωνία που σχηματίζει ο τοίχος με το έδαφος.

Ανωδομή: Πρόκειται για το ανώτερο τμήμα ενός αρχιτεκτονικού στοιχείου.

Απομείωση διατομής: Μια έκφραση που συναντήσαμε στα δελτία Τύπου του υπουργείου Πολιτισμού ως χαρακτηρισμό της κατάστασης της οροφής του τρίτου θαλάμου, όπου παρατηρήθηκε ότι οι πλίνθοι είναι πιο λεπτές.

Βόστρυχοι: Είναι οι μπούκλες. Τη συναντήσαμε στην κόμμωση των Καρυάτιδων.

Γείσο: Είναι η γνωστή μαρκίζα. Δηλαδή το τμήμα της στέγης ενός κτίσματος το οποίο προεξέχει και προστατεύει ανάγλυφες παραστάσεις ή άλλα στοιχεία που βρίσκονται κάτω από αυτό.

Γεωδαιτικές μέθοδοι: Πρόκειται για τις μεθόδους προσδιορισμού της ακριβούς γεωγραφικής θέσης με τη χρήση συμβατικών μετρήσεων αλλά και του συστήματος GPS.

Γεωστατικές ωθήσεις: Είναι οι πιέσεις που υφίσταται ένα κτίσμα από τις διαρκείς μετατοπίσεις του εδάφους.

Γραπτός διάκοσμος: Πρόκειται για την έγχρωμη ζωγραφική διακόσμηση. Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιείται όχι σε απεικονίσεις ανθρωπίνων μορφών αλλά σε σχήματα και άλλες συνθέσεις.

Διαφραγματικός Τοίχος: Είναι ο ενδιάμεσος τοίχος με κάποιου είδους άνοιγμα. Στην περίπτωση της Αμφίπολης, ως διαφραγματικός αναφέρεται και η πύλη με τις σφίγγες.

Δόμος: Είναι μια σειρά λίθων, από τους οποίους αποτελείται ένας τοίχος.

Εγκιβωτισμός: Ουσιαστικά είναι ο τετράγωνος περιορισμός στηλών και άλλων στοιχείων, των οποίων η βάση διατρέχει κίνδυνο υποχώρησης επειδή εδράζεται σε σαθρό έδαφος.

Εξισορρόπηση πιέσεων: Η έννοια αυτής της φράσης στην ανασκαφή περιλαμβάνει την προσεκτική αφαίρεση των χωμάτων και από τις δύο πλευρές των τοίχων, ώστε οι πιέσεις που δέχονται οι τοίχοι από το βάρος του χώματος να εξισορροπούνται και να μην κινδυνεύει με κατάρρευση.

Επίκρανο: Είναι το ανώτερο τμήμα του στύλου. Στην περίπτωση της Αμφίπολης, στην είσοδο του μνημείου έχουμε διακοσμημένα επίκρανα με πρόσθετο ανάγλυφο που μοιάζει με κιονόκρανο.

Επίστεψη: Είναι το κατασκεύασμα στην κορυφή οικοδομήματος ή κατασκευής

Επιστύλιο: Μακρόστενο κομμάτι μαρμάρου που στηρίζεται στο άνω άκρο στύλων και γεφυρώνει το μεταξύ τους κενό.

Επίχωση: Είναι η συσσώρευση νέων στρωμάτων χώματος επάνω στα παλαιότερα.

Ερεισίνωτο: το μέρος καθίσματος όπου στηρίζει την πλάτη του αυτός που κάθεται

Εσωρράχιο: Πρόκειται για την εσωτερική καμπύλη της οροφής στο μέγιστο ύψος της.

Εφηλίδες: τα πεπλατυσμένο τμήματα που καλύπτουν κεφαλές καρφιών ή κατασκευή που τα μιμείται για διακοσμητικούς λόγους.

Θλιπτικό φορτίο: Πρόκειται για το βάρος που εφαρμόζεται κατακόρυφα και απειλεί τις δοκούς με θραύση.

Θολίτες: Είναι οι κατάλληλα διαμορφωμένοι λίθοι που συνθέτουν μια καμπύλη οροφή.

Θόλος: Είναι η οροφή της «στοάς», με ημικυλινδρική διατομή.

Θύρωμα: Πρόκειται ουσιαστικά για την συνολική κατασκευή μιας εισόδου – πόρτας.

Ικρίωμα: Είναι η γνωστή σε όλους σκαλωσιά.

Ιλυώδης άμμος: Πολύ λεπτή άμμος που συναντάται σε κοίτες ποταμών

Κατάχωση: Είναι η κάλυψη μνημείων και άλλων στοιχείων με χώμα.

Κόθορνος: Είδος παπουτσιού με χοντρή σόλα που δενόταν μπροστά με κορδόνια και ταίριαζε και στα δυο πόδια

Κόρη: Πρόκειται ουσιαστικά για άλλη ονομασία της Καρυάτιδας, που υπογραμμίζει τη νεότητα και την αγνότητα.

Μολυβδοχόηση: Πρόκειται για τη στήριξη δύο μαρμάρινων μερών με ενδιάμεσο σύνδεσμο από μολύβι, το οποίο χύνεται σε υγροποιημένη μορφή σε κατάλληλα διαμορφωμένες οπές, όπως αυτές που διακρίνονται στους ώμους των Καρυάτιδων, στο λαιμό και στα φτερά των σφιγγών κ.λπ.

Νάρθηκας: Στην περίπτωση της Αμφίπολης, ο νάρθηκας ουσιαστικά περιλαμβάνει τα ξύλινα δοκάρια με αφρώδη επένδυση περιορίζουν τις μετατοπίσεις των θολιτών της οροφής των μνημείων.

Ντισιλίδικο: Πρόκειται για εργαλείο γλυπτικής, όπως η σμίλη με την οποία διαμορφώνονται οι εντυπωσιακές και περίτεχνες λεπτομέρειες αγαλμάτων, όπως οι φλέβες.

Νωπογραφία ή fresco: Είναι η τεχνική ανάγλυφης διακόσμησης και ζωγραφικής που διαμορφώνονται ενόσω το κονίαμα είναι νωπό.

Ορθοστάτες: Πρόκειται για την ένθετη μαρμάρινη επένδυση με πλάκες μαρμάρου που τοποθετούνται στην εξωτερική πλευρά τοίχου κατακόρυφα.

Όρυγμα: μέρος του εδάφους σκαμμένο βαθιά

Παραστάδες: Είναι οι κολόνες εκατέρωθεν των θυρών.

Περιθύρωμα: Πρόκειται πολύ απλά για την κάσα της πόρτας – εισόδου.

Πεσσός: Πρόκειται ουσιαστικά για κολόνα ορθογωνικής διατομής. Στην περίπτωση της Αμφίπολης χρησιμοποιήθηκε πολλές φορές η έκφραση «συμφυείς με πεσσούς» για τις Καρυάτιδες, που σημαίνει ότι τα αγάλματα και οι κολόνες αποτελούν ενιαίο σώμα.

Πόλος: Είναι ένα είδος καλύμματος κεφαλής, κάτι σαν καπέλο. Η πόλος των Καρυάτιδων στην Αμφίπολη της Αμφίπολης διακρίνεται κάτω από το επιστύλιο.

Πτυχώσεις: Είναι ο κυματισμός των χιτώνων στα αγάλματα.

Πωρόλιθος: Πρόκειται για ασβεστολιθικό πέτρωμα με ασυνεχή επιφάνεια, γεμάτη από μικρές τρύπες.

Ρόδακας: Είναι η διακοσμητική αποτύπωση ενός τριαντάφυλλου σε κάτοψη.

Στραγγιστική τάφρος: Είναι η περιμετρική αυλάκωση για την απορροή των υδάτων της βροχής.

Ταινία: Πρόκειται για μακρόστενη διακοσμητική, έγχρωμη παράσταση.

Τεκτονικά σύμβολα: σύμβολα των τεχνητών – κατασκευαστών της εποχής

Τοίχος σφράγισης: Πρόκειται για σχετικά πρόχειρη λίθινη κατασκευή, άσχετη με την αρχιτεκτονική του μνημείου, με μόνη σκοπιμότητα τη θωράκισή του από ενδεχόμενες εισβολές.

Τύμβος: Πρόκειται ουσιαστικά για τάφο, πάνω από τον οποίο έχουν προστεθεί μεγάλες ποσότητες χώματος.

Φάτνωμα: Είναι η εσοχή που δημιουργείται μεταξύ διασταυρούμενων δοκών.

Χειριδωτός: Είναι ο μακρυμάνικος, και χρησιμοποιήθηκε για τους χιτώνες των Καρυάτιδων στην Αμφίπολη.

 Πηγή: xronometro.com

«Gods, Myths, Heroes» η νέα καμπάνια του Υπουργείου Τουρισμού (VIDEO)

«Gods, Myths, Heroes» η νέα καμπάνια του Υπουργείου Τουρισμού (VIDEO)
*

Οι Θεοί,  οι μύθοι και οι ήρωες της Ελλάδας είναι τα βασικά στοιχεία πάνω στα οποία στηρίχτηκε η παραγωγή της νέας επικοινωνιακής καμπάνιας για τον τουρισμό, την οποία παρουσίασε η υπουργός Τουρισμού κυρία Ολγα Κεφαλογιάννη στο πλαίσιο της διεθνούς έκθεσης τουρισμού World Travel Market τη Δευτέρα στο Λονδίνο, παρουσία πλήθους τουριστικών παραγόντων και επισκεπτών.

Κάθε ελληνικός προορισμός είναι τόπος γέννησης ενός αρχαίου θεού, κάθε μέρος στην Ελλάδα κρύβει ένα μύθο, μία μαγική ιστορία, την ενέργεια που είναι ακόμη και σήμερα ζωντανή, είπε η υπουργός κατά την παρουσίαση του βίντεο.

Στην ομιλία της στο World Travel Market η Όλγα Κεφαλογιάννη, τόνισε ότι η Ελλάδα αποτελεί ένα ιδιαίτερα ισχυρό, παγκόσμια αναγνωρισμένο brand name, επισημαίνοντας τη διαχρονικότητα και την κλασσικότητα του ελληνικού τουρισμού και επεσήμανε τις θεματικές ενότητες που αναπτύσσονται με στόχο να καλύψουν τα ενδιαφέροντα του σύγχρονου και επιλεκτικού επισκέπτη. «Στην επικοινωνιακή στρατηγική, κρατάμε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά που μας καθιέρωσαν ως παγκόσμιο τουριστικό προορισμό και σήμερα επιλέγουμε να αναδείξουμε πρόσθετα στοιχεία και δυνατότητες που έχει ο τόπος μας», ανέφερε η κυρία Κεφαλογιάννη. Και πρόσθεσε ότι «κάθε τόπος στη χώρα μας, κρύβει ένα μύθο, μία μαγική ιστορία, η ενέργεια της οποίας είναι ζωντανή μέχρι σήμερα», υπογράμμισε.

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=4ab-yQYnOOs&w=560&h=315]

Πηγή: parapolitika.gr

Τι συμβαίνει στην Αμφίπολη;

Τι συμβαίνει στην Αμφίπολη; Ανασκάφτηκαν μόλις τα 25μ. Τι κρύβεται στα υπόλοιπα 133 μ.;
 

Την ώρα που το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης στον λόφο Καστά αντιστέκεται σθεναρά στο να δώσει απαντήσεις τόσο για την ταυτότητα του νεκρού όσο και για τις πολλές πρωτοτυπίες που διακρίνουν την κατασκευή του, τα σενάρια βρίσκουν έδαφος για να φουντώσουν και να διαδοθούν με ταχύτητα.
Το πρώτο που γεννάται είναι τι συμβαίνει στο βάθος του λόφου. Η διάμετρός του είναι 158,4 μ. και η ανασκαφή καλύπτει μετά βίας τα 25 μ. σε ευθεία γραμμή. Στα υπόλοιπα 133 μ. τι κρύβεται; Ενδέχεται να βρίσκονται κάτω από τον λόφο Καστά περισσότερα του ενός ταφικά μνημεία;
Το δεύτερο έχει να κάνει με την αλλαγή πλεύσης που παρατηρείται πρωτίστως από την ανασκαφική ομάδα, η οποία αν και αρχικά είχε κάνει λόγο για σφράγιση του μνημείου την εποχή της κατασκευής του, βάσει των νέων δεδομένων – του εντοπισμού της κεφαλής της Σφίγγας στον τρίτο θάλαμο, τη σπασμένη μαρμάρινη πόρτα και τη φθορά στο ψηφιδωτό με την Αρπαγή της Περσεφόνης – εκτιμά κάτι που πολλοί είχαν υποστηρίξει εξαρχής: ότι οι τοίχοι σφράγισης και η κατάχωση έγιναν μεταγενέστερα της ανέγερσης του μνημείου.
Το θέμα είναι όμως πότε συνέβη αυτό. Επιπλέον δε δημιουργεί εύφορο έδαφος για ακόμη ένα σενάριο που έχει βρει ήδη πολλούς οπαδούς: ότι το μνημείο χρησιμοποιήθηκε περισσότερες από μία φορές σε διαφορετικές φάσεις και ενδέχεται να ήταν επισκέψιμο, τουλάχιστον ώς το σημείο όπου βρισκόταν η πόρτα.
Τέλος, η σαφώς αναμοχλευμένη κατάσταση του δαπέδου στον τρίτο θάλαμο επιτρέπει να διατυπωθεί η άποψη ότι οι τυμβωρύχοι στην αναζήτηση κάποιου θησαυρού προκάλεσαν τη συγκεκριμένη καταστροφή του δαπέδου και δεν κρύβεται κάτι αξιοσημείωτο κάτω από τον πωρόλιθο.
Μιχ. Τιβέριος: Ίσως να μη μάθουμε ποτέ τον «ένοικο» της Αμφίπολης
«Θεωρώ ότι είμαστε κοντά στο τέλος της ανασκαφής», λέει ο ακαδημαϊκός και ομότιμος καθηγητής Κλασσικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κ. Μιχάλης Τιβέριος.
«Δεν πιστεύω ότι κάτω από το έδαφος του τρίτου θαλάμου – τέταρτου χώρου υπάρχει άλλη αίθουσα. Δεν πιστεύω ότι υπογείως υπάρχει άλλος χώρος. Θεωρώ ότι από εδώ και στο εξής δεν υπάρχει κάτι άλλο», επισημαίνει ο κ. Τιβέριος σχετικά με τις εξελίξεις των ανασκαφικών εργασιών στο μνημείο της Αμφίπολης που, ως γνωστόν, αποκάλυψαν ότι δεν υπάρχει τέταρτος θάλαμος, με αποτέλεσμα οι προσπάθειες να έχουν πλέον στραφεί κάτω από το δάπεδο του τρίτου θαλάμου.
«Υπάρχει περίπτωση να μην μάθουμε ποτέ με βεβαιότητα ποιος ήταν θαμμένος σ’ αυτόν τον τάφο», μας λέει επίσης ο κ. Τιβέριος, ο οποίος έχει διατυπώσει εικασίες ότι στο μνημείο μπορεί να «φιλοξενείται» ο στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Νέαρχος, ή ότι το μεγαλοπρεπές μνημείο μπορεί να έχει χτιστεί για τη σύζυγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Ρωξάνη και το γιο τους, Αλέξανδρο Δ’. «Θυμίζω ότι όλα αυτά είναι εικασίες. Μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν», ξεκαθαρίζει ο κύριος Τιβέριος.
Για τον ίδιο, σίγουρο και βεβαιωμένο είναι ότι το ταφικό μνημείο χρονολογείται στο τέλος του 4ου – αρχές 3ου αι π. Χ. «Το ότι το δάπεδο του τάφου φαίνεται παραβιασμένο, αυτό οφείλεται στις προσπάθειες των τυμβωρύχων που η παρουσία τους είναι κάτι παραπάνω από έντονη από την αρχή που άρχισε να αποκαλύπτεται αυτό το μνημείο», αναφέρει ο ίδιος. Και θυμίζει: «Ότι δεν υπάρχει τέταρτος θάλαμος το έχω πει εδώ και πάρα πολύ καιρό. Είχα πει, βέβαια, ότι δεν υπάρχει κατά 95% αλλά επειδή αυτό το μνημείο έχει πολλά πρωτόγνωρα στοιχεία, άφηνα ένα ποσοστό 5% να υπάρχει».
Σε τι μπορεί να ελπίζει, λοιπόν, τώρα η ανασκαφική ομάδα; «Αν οι τυμβωρύχοι άδειασαν τη λάρνακα κι άφησαν οστά ή θραύσματα οστών, τότε ίσως να μπορούμε να μάθουμε το φύλο του ενοίκου ή των ενοίκων του τάφου. Ως εκ τούτου, αν βρεθεί κάτι, αυτό μπορεί να υπάρχει στο χώμα του τρίτου θαλάμου. Μπορεί να βρούμε εκεί κάποιο ίχνος του νεκρού. Κάτι που δεν είχε αξία για τους τυμβωρύχους».
Αλήθεια, θα απογοητευθεί αν δεν υπάρξουν άλλα ευρήματα και δεν αποκαλυφθεί η ταυτότητα του ενοίκου ή των ενοίκων του τάφου;«Εγώ γιατί να απογοητευτώ; ΄Ισα – ίσα, κάποιοι άλλοι θα απογοητευθούν διότι έκαναν ένα σωρό σενάρια. Αυτό το μνημείο, ούτως ή αλλιώς, είναι πρωτόγνωρο για την επιστήμη της αρχαιολογίας. ΄Εδωσε και θα δώσει πολλά νέα στοιχεία. Να δούμε, βέβαια, και τα αποτελέσματα της ανασκαφής. Αν δηλαδή η ανασκαφή έχει γίνει με επιστημονικό τρόπο. Διότι πολύ αμφιβάλλω – όταν βλέπω μπουλτόζες στην ανασκαφή – αν είναι επιστημονική ανασκαφή».
Παλιαδέλη: Έχουμε όλοι ευθύνη για τις προσδοκίες που καλλιεργήθηκαν στην Αμφίπολη
«Είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι για την άνοδο των προσδοκιών από την Αμφίπολη, αλλά αυτό δεν μειώνει την αξία του ευρήματος» είπε η  Χρυσούλα Παλιαδέλη, καθηγήτρια Αρχαιολογίας.
Η Χρυσούλα Παλιαδέλη υποστήριξε ότι «από την αρχή φαινόταν ότι ο τάφος είναι πειραγμένος, η εικόνα ήταν σαφής» τόνισε η καθηγήτρια και πρόσθεσε ότι με το που θα «τελειώσει και η έρευνα στο χώμα στον τρίτο θάλαμο και εάν δεν βρεθούν άλλα στοιχεία κλείνει η ανασκαφή».
Για το υποτιθέμενο πέρασμα κάτω από το δάπεδο του τρίτου θαλάμου, η κ. Παλιαδέλη είπε ότι «μέχρι στιγμής το μόνο που έχουμε είναι σπασμένα κομμάτια δεν βλέπουμε μία κατασκευή που να οδηγεί σε κρύπτη».
«Αν ισχύει ότι ο τελευταίος τοίχος είναι σφραγισμένος θα πρέπει να συμβιβαστούμε με την ιδέα ότι το μνημείο τελειώνει εκεί, αυτό δεν σημαίνει ότι στον ίδιο τύμβο δεν υπάρχουν κι άλλοι τάφοι», είπε η κ. Παλιαδέλη και πρόσθεσε ότι ελπίζει ότι θα βρεθούν στο μνημείο οστά και αυτό θα μας δώσει τη δυνατότητα να πλησιάσουμε την ταυτότητα του νεκρού και του μνημείου.
«Εάν δεν βρούμε οστά ή θραύσματα οστών, που να τεκμηριώνουν τουλάχιστον τον αριθμό των νεκρών, δηλ. εάν πρόκειται για έναν ή περισσότερους ή για το φύλο, δηλ. αν πρόκειται για άνδρα ή γυναίκα, καθώς και την ηλικία, τότε ο τάφος της Αμφίπολης θα είναι ένα μνημείο που θα ψάχνει για τον ιδιοκτήτη του» και έσπευσε να επισημάνει ότι ακόμη κι αν δεν αποδοθεί το μνημείο σε συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο, είναι ούτως ή άλλως μοναδικό για το μέγεθος, τη μορφή και τη διακόσμησή του.
Αθανάσιος Νακάσης: Έγιναν πολλά λάθη στην ανασκαφή της Αμφίπολης -Αν ψάξουμε καλύτερα, θα βρούμε και άλλους τάφους
Ο επίτιμος πρόεδρος της Διεύθυνσης Αναστηλώσεων Αρχαίων Μνημείων, Αθανάσιος Νακάσης, εκτίμησε ότι υπάρχουν και άλλοι τάφοι στον τύμβο και πρόσθεσε, μεταξύ άλλων, ότι δεν έγινε σωστά η ανασκαφή. Συγκεκριμένα, μιλώντας στο ΣΚΑΪ είπε πως «αν ψάξουμε στον τύμβο Καστά, ίσως βρεθούν και άλλοι τάφοι, μεγαλύτεροι, και ίσως ο Λέων να συνδέεται με κάποιο άλλο μνημείο της Αμφίπολης».
Μάλιστα, δεν συμφώνησε με την εκτίμηση ότι μπορεί να υπάρχει υπόγειος θάλαμος κάτω από το δάπεδο του 3ου. «Δεν υπάρχει προηγούμενο καμαροσκέπαστου μακεδονικού τάφου με υπόγειο. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι από κάτω, να σας πω την αλήθεια. Είναι ό,τι βλέπουμε. Η εκτίμηση αυτή υπήρχε από την προηγούμενη εβδομάδα», τόνισε ο κ. Νακάσης.
«Αν δεν βρεθεί μια επιγραφή, αν δεν υπάρξει επιγραφικό δεδομένο, ίσως δεν μάθουμε ποτέ για ποιον φτιάχτηκε το μνημείο. Ο τάφος πρέπει να έχει σχέση με κάποιον που έζησε και μεγάλωσε στην Αμφίπολη», πρόσθεσε.
Παράλληλα, ο κ. Νακάσης εκτίμησε ότι έχουν γίνει πολλαπλές απόπειρες σύλησης του τάφου. «Οι πρώτοι πήραν τα πολύτιμα και οι επόμενοι έψαχναν θησαυρούς κάτω από τα δάπεδα. Τρύπησαν το μωσαϊκό μπας και βρούν κάτι. Πιθανότατα χτύπησαν το δάπεδο και εκεί που άκουσαν να είναι σαν κούφιο τρύπησαν μήπως είναι κάτι κρυμμένο».
«Αυτό το μνημείο είναι τυπικός μακεδονικός τάφος. Έτσι είναι σχεδόν όλοι. Αν είναι οικογενειακός τάφος, πρέπει να έχουν βάλει και άλλους μέσα. Θα μπορούσαμε αν κάναμε τομές στους τοίχους, και συγκεκριμένα στα θεμέλιά τους, να βρούμε πότε χτίστηκε ο κάθε ένας από αυτούς. Τα όστρακα που θα βρίσκονταν εκεί θα έδιναν τη χρονολογία που χτίστηκε ο τοίχος. Μην ξεχνάμε ότι η αρχαιολογία έχει προχωρήσει πάρα πολύ και μετράει με ακρίβεια 2 ετών. Έτσι θα μπορούσαμε να εικάσουμε ποιος είναι θαμμένος εκεί. Κάθε εποχή χαρακτηρίζεται από ένα στρώμα. Όταν οι αρχαίοι κατασκευαστές αποφάσισαν να φτιάξουν τον τύμβο και να βάλουν χώμα, αυτό ήταν το πρώτο χτίσιμο. Το ίδιο έγινε και με τους τυμβωρύχους και πάει λέγοντας. Θα μπορούσαμε να ξέρουμε πότε έγινε η πρώτη τυμβωρυχία. Όταν όμως τα χώματα αφαιρούνται χύμα, τότε τα ευρήματα είναι μπερδεμένα και δεν έχουν καμία αρχαιολογική αξία παρά μόνο εμπορική. Οι ελπίδες πάντως δεν έσβησαν…», τόνισε ο κ. Νακάσης.
«Στον τεράστιο αυτό τύμβο αυτό θα πρέπει να υπάρχουν και άλλοι και μεγαλύτεροι τάφοι. Ο Λέων της Αμφίπολής μπορεί να μην αφορά αυτό τον νεκρό αλλά κάποιους άλλους ή κάποιον μεγαλύτερο», είπε o κ. Αθανάσιος Νακάσης. «Η Τούμπα της Βεργίνας είναι η μισή από τη συγκεκριμένη τούμπα στην Αμφίπολή και έχει τρεις καμαροσκέπαστους τάφους» πρόσθεσε.
Κρύβονται κι άλλοι τάφοι;
«Λογικά πρέπει να υπάρχει και άλλος τάφος μέσα στον τύμβο, δεν μπορεί μέσα σε έναν λόφο διαμέτρου 158 μ. να έχουν καλυφθεί μόνο τα 25 μ.» λέει στα Νέα ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας με ανασκαφική πείρα. «Άλλωστε και κάτω από τον τύμβο όπου βρέθηκε ο τάφος του Φιλίππου στη Βεργίνα υπήρχαν άλλοι τρεις τάφοι, δύο εκ των οποίων είχαν συληθεί» προσθέτει.
«Το θέμα είναι σε πόσο ποσοστό ο τύμβος είναι τεχνητός και πόσο είναι φυσικός βράχος» αναφέρει άλλος ακαδημαϊκός δάσκαλος της ίδιας ειδικότητας. «Η ύπαρξη περιβόλου πάντως αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να πρόκειται για συστάδα τάφων» τονίζει.
Από την πλευρά της, η διευθύντρια Κλασικών Αρχαιοτήτων Κατερίνα Ρωμιοπούλου επισημαίνει: «Για να έχουμε μια σαφή απάντηση θα πρέπει να γίνει μια μαγνητική διασκόπηση, που θα δείξει σε ποιο σημείο θα πρέπει η ανασκαφική ομάδα να ‘χτυπήσει’». 
Δεν είναι, όμως, μόνο η τεχνολογία που μπορεί να μιλήσει για το περιεχόμενο του τύμβου. «Μια λύση θα ήταν να ‘ξυριστεί’ η επιφάνεια του λόφου πάνω από τον περίβολο, ώστε να διαπιστωθεί αν εξέχει κάτι» συνεχίζει η κ. Ρωμιοπούλου, ενώ ο ομότιμος καθηγητής συμπληρώνει: «Όπως εξείχαν άλλωστε οι παρειές του δρόμου (σ.σ.: του διαδρόμου πριν από την είσοδο) του συγκεκριμένου ταφικού μνημείου».
Στο ερώτημα εάν ο υπόγειος χώρος κάτω από τα δάπεδο του τρίτου θαλάμου, που ανασκάπτεται αυτό το διάστημα, μπορεί να κρύβει μία κρύπτη γεμάτη θησαυρούς και απαντήσεις, η κ. Ρωμιοπούλου απαντά:
«Δεν υπάρχουν τέτοιου τύπου κρύπτες στους μακεδονικούς τάφους τουλάχιστον στην εποχή που χρονολογείται το συγκεκριμένο μνημείο, δηλαδή στο τέλος του 4ου ή τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Δεν αποκλείεται να πρόκειται απλώς για μια κατωφέρεια ή να λαξεύτηκε περισσότερο ο μαλακός φυσικός βράχος. Αν είναι κρύπτη θα πρέπει να έχει τοιχώματα. Αν υπήρχε εκεί πάντως μια χρυσή λάρνακα δεν πρόκειται να έχει γλιτώσει από τους τυμβωρύχους. Αν ήταν ξύλινη δεν θα έχει μείνει τίποτα, παρά μόνο καρφιά. Ωστόσο, με τόσες εκπλήξεις που έχει δώσει ώς τώρα το συγκεκριμένο εύρημα δεν πρέπει να αποκλείουμε τίποτα»τονίζει.
Ένα άλλο ερώτημα που μένει ακόμη αναπάντητο είναι αν τελικά ο τάφος ανήκει σε έναν νεκρό ή αν ήταν πολυάνδριο ή ηρώο κενοτάφιο.
«Έχουν άλλη μορφή τέτοιου είδους μνημεία» εξηγεί ο ομότιμος καθηγητής Πανεπιστημίου. «Συνήθως είτε πρόκειται για έναν λάκκο είτε για μια μεγάλη αίθουσα. Κάτι τέτοιο όμως δεν έχουμε στην Αμφίπολη. Η άποψη αυτή διατυπώθηκε λόγω του Λέοντα που θεωρήθηκε από τους ανασκαφείς ότι ανήκει στον τύμβο. Κανείς τάφος όμως δεν έχει λέοντα. Και της Χαιρωνείας και της Αμφίπολης σχετίζονται με νεκρούς σε πεδίο μάχης, αλλά δεν βρίσκονταν στην κορυφή τύμβου».
Την άποψη αυτή εξέφρασε και στο δελτίο ειδήσεων της ΝΕΡΙΤ ο αρχαιολόγος Κώστας Σουέρεφ, ο οποίος τονίζει ότι «θα πρέπει να ελεγχθεί ο περίβολος του τάφου της Αμφίπολης, προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπάρχουν και άλλοι τάφοι».
Ο ίδιος υπενθύμισε ότι και στους τάφους των Αιγών συνέβη το ίδιο, ενώ συντάσσεται με την άποψη της ανασκαφικής ομάδας αναφορικά με το ενδεχόμενο να υπάρχει δάπεδο στον τρίτο θάλαμο και από κάτω και νέο δωμάτιο.
Επίσης, ο κ. Σουέρεφ επισήμανε ότι στον τάφο της Αμφίπολης μπορεί να βρίσκεται είτε ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Αλεξάνδρος, είτε ο Αρίστωνας, φρούραρχος του Μακεδόνα ηγέτη.
Π. Φάκλαρης: Στην Αμφίπολη έγινε παρέλαση τυμβωρύχων
Ο τάφος της Αμφίπολης είναι συλημένος χωρίς καμία αμφιβολία, δηλώνει ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Π. Φάκλαρης. Μάλιστα, ο καθηγητής σε συνέντευξή του στο Star έκανε λόγο για «παρέλαση τυμβωρύχων».
«Από την αρχή ήταν σαφές ότι ο τάφος της Αμφίπολης έχει συληθεί. Από την άνοιξη εγώ στα μαθήματά μου έλεγα στους φοιτητές μου ότι αν βρεθεί ο τάφος θα είναι συλημένος. Εκτιμώ ότι έχει συληθεί τουλάχιστον δύο φορές και μιλάμε οπωσδήποτε για παρέλαση τυμβωρύχων».
Ως απόδειξη της σύλησης του τάφου ο καθηγητής αναφέρει την «αναστάτωση» στα δάπεδα των δύο δωματίων αλλά και τις φθορές στο ψηφιδωτό, τις οποίες αποδίδει σε προσπάθεια των τυμβωρύχων να βρουν θησαυρό σκάβοντας.
Ο κ. Φάκλαρης λέει επίσης ότι και να υπάρχει τρίτος θάλαμος δεν πρόκειται να βρεθεί τίποτα, αφού τα πολύτιμα αντικείμενα θα τα έχουν πάρει σίγουρα οι τυμβωρύχοι.
Σημειώνει ακόμη ότι δεν θα βρεθεί ποτέ το όνομα του νεκρού του τάφου, αφού δεν υπάρχει επιγραφή, ενώ δηλώνει με βεβαιότητα πως δεν έχει θαφτεί εκεί βασιλιάς.
Κενοτάφιο ηρώου υπέρ του Μεγάλου Αλεξάνδρου
«Οι κενοί θάλαμοι και το αδιέξοδο στο οποίο βρέθηκε η ανασκαφή, ενισχύει την εκδοχή περί κενοταφίου ηρώου υπέρ του Μεγάλου Αλεξάνδρου» εκτιμά από πλευράς της η Αμερικανίδα αρχαιολόγος Ντόροθι Κινγκ και προσθέτει πως «πρόκειται για ένα μνημείο που δεν χρησιμοποιήθηκε ξανά για οποιονδήποτε άλλον, καθώς κάτι τέτοιο θα συνιστούσε βέβηλη πράξη».
«Οι θάλαμοι, κατά πάσα πιθανότητα, χρησιμοποιήθηκαν από κάποια λατρευτική κοινότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενόσω περίμεναν τον επαναπατρισμό της σορού του. Τα αντικείμενα που περιείχε ο τάφος, θα πρέπει να είχαν αφαιρεθεί προτού εναποτεθεί η επίχωση, η οποία έγινε ώστε να εμποδίσει την κατάρρευση του μνημείου», γράφει στο προσωπικό της blog η γνωστή αρχαιολόγος.

Τμήμα ειδήσεων defencenet.gr

Σταμάτης Σπανουδάκης: “Ένα ευχαριστώ στην Αμφίπολη” (VIDEO)

Αναρτώντας το σπουδαίο τραγούδι του “Ζει και βασιλεύει” που είναι από τον πρώτο δίσκο του για τον Μέγα Αλέξανδρο, ο σπουδαίος καλλιτέχνης έγραψε : “Ένα ευχαριστώ στην Αμφίπολη” και “έσπασε” κάθε ρεκόρ σε κοινοποιήσεις και like.

Ο Σταμάτης Σπανουδάκης, συνέχισε μάλιστα το “ευχαριστώ” του, αναρτώντας τα όσα είχε γράψει στον δεύτερο δίσκο του για τον Αλέξανδρο το 2008, ως πρόλογο στην δεύτερη δουλειά του:

To γράμμα στον Αλέξανδρο:

“Ένα γράμμα στον Αλέξανδρο, επ’ ευκαιρεία του δεύτερου δίσκου μου γι’ αυτόν: “Δρόμοι που δεν περπάτησες”. Είναι καιρός που δεν σου έγραψα και θα΄θελα να σου εξηγήσω το γιατί σου γράφω πάλι τώρα, δεκατρία χρόνια μετά από εκείνο το πρώτο, σημαδιακό, για μένα τουλάχιστον, γράμμα.Ένα γράμμα, που μου έδωσε πολλή δύναμη και με πήγε σε δρόμους, που ίσως πάντα ήταν δικοί μου, αλλά δεν το ‘χα καταλάβει ως τότε. Χρειάστηκαν η μορφή κι η μυστική, αλλά τόσο έντονη παρουσία σου, για να καταλάβω και να προχωρήσω.

Είναι δρόμοι που περπάτησες κι είναι κι άλλοι, που δεν περπάτησες.
Αυτούς τους δεύτερους θέλω να σου “χαρίσω», περπατώντας τους για λίγο τώρα, μαζί σου.
Δρόμοι εσωτερικοί, δρόμοι της φαντασίας και του παραμυθιού, δρόμοι της Ανατολής, δρόμοι της Δύσης. Δρόμοι του μεταξιού, αλλά και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δρόμοι της υποψίας του αληθινού Θεού και δρόμοι της σωτήριας βεβαιότητας. Δρόμοι στοργής, δρόμοι αγάπης, δρόμοι ιδρώτα, πόνου και δρόμοι αίματος. Δρόμοι ζωής, δρόμοι θανάτου και δρόμοι, αναστάσιμοι.
Τους δρόμους αυτούς μπορεί να μην τους βρεις όλους στην μουσική μου, αλλά είναι σίγουρα, για πάντα χαραγμένοι στην ψυχή μου. Γιατί η μουσική είναι “τέχνη» και η τέχνη έχει δυστυχώς και μαστοριά και λογική (εργαλεία ανθρώπινα, στα οποία από παιδί δίσταζα να εμπιστευτώ τα πραγματικά σημαντικά της ζωής μου). Η ψυχή όμως είναι φύσημα αληθινό, καθαρό και αιώνιο. Αυτήν άκου. Και συγχώρα με, που σε πλησιάζω για άλλη μια φορά και προσπαθώ να σε αγγίξω, μόνο με τα δικά μου όπλα, τη μουσική και τα λόγια μου.
Ξέρεις, ζω σε μια εποχή, που το “ποιητική αδεία» τείνει να αντικατασταθεί από το “ιστορική αδεία» και κάθε μωρο-νεοέλληνας βλέπει την ιστορία, όπως προστάζουν τα πεπαλαιωμένα, και συνήθως ιδιοτελή, πιστεύω του. Έτσι λοιπόν, αισθάνομαι τώρα, περισσότερο από ποτέ, την ανάγκη, να συνεχίσω να “αγκαλιάζω» με τη μουσική μου και εσένα, αλλά και ό,τι άλλο είναι πραγματικά δικό σου και δικό μας.
Ό,τι είναι, ήταν και πάντα θα είναι, Ελληνικό.
Λέω δικό μας, γιατί, δόξα τω Θεώ, είμαστε πολλοί που σκεφτόμαστε έτσι και ελπίδα μου είναι ότι θα γινόμαστε όλο και περισσότεροι. Γιατί η αλήθεια το ‘χει αυτό. Συγκεντρώνει ήσυχα και μυστικά γύρω της “αληθινά πρόσωπα», που περιμένουν τη στιγμή, ή τον άνθρωπο, για να φανούν.
Έτσι λοιπόν, και ανοίγοντάς σου και πάλι για λίγο τη ψυχή μου, σε αφήνω, δυστυχώς στα χέρια ανθρώπων, που δεν σ’ αγάπησαν και δεν σε κατάλαβαν.
Αλλά κυρίως σε αφήνω στα πιο ασφαλή μουσεία της γης. Τις καρδιές μας

Με πολλή αγάπη
Σταμάτης Σπανουδάκης 2008

[youtube http://www.youtube.com/watch?v=L9kGlwrL3E8&w=420&h=315]

Ποιο είναι το επόμενο “βήμα” των αρχαιολόγων στις ανασκαφές της Αμφίπολης

Ενόσω οι ανασκαφικές εργασίες προχωρούν στην Αμφίπολη και την ώρα που κορυφώνεται η αγωνία για τον ένοικο του τάφου, οι εκπλήξεις από τον Τύμβο Καστά διαδέχονται η μία την άλλη και προκαλούν για ακόμα μία φορά συγκίνηση.

Σύμφωνα με τα όσα έδωσε την Παρασκευή στη δημοσιότητα το υπουργείο Πολιτισμού διαπιστώθηκε η ύπαρξη δαπέδου σφράγισης από πώρινους λίθους. Σώζονται τα τμήματα του δαπέδου τα οποία βρίσκονται σε επαφή με τους πλαϊνούς τοίχους, με την ανασκαφική ομάδα να εκτιμά πως οι πώρινοι λίθοι στον τρίτο και τελευταίο θάλαμο του μνημείου αποτελούν, τελικά, οριζόντιο τοίχο σφράγισης. “Κατά την ανασκαφή, όπως ήδη έχουμε αναφέρει, διαπιστώθηκε η ύπαρξη δαπέδου σφράγισης από πώρινους λίθους» αναφέρεται μεταξύ άλλων στην ανακοίνωση της Παρασκευής.

Παράλληλα η ανακοίνωση αναφέρει πως κατά την αποχωμάτωση του τέταρτου χώρου διαπιστώθηκε η ύπαρξη ενός τεχνητού λάκκου -ορύγματος- επί του φυσικού σχιστολιθικού εδάφους, επιφάνειας 4Χ2,10 μ., το οποίο το υπουργείο επιμένει να μην χαρακτηρίζει κρύπτη.

Πάντως η ύπαρξη του ορύγματος -το οποίο έχει διαστάσεις ενός μεγάλου δωματίου- πυροδοτεί νέους προβληματισμούς στην επιστημονική κοινότητα. Η επίτιμη έφορος Αρχαιοτήτων Κατερίνα Ρωμιοπούλου μιλώντας στον Ελεύθερο Τύπο εξήγησε: “Δεν υπάρχει άλλο τέτοιο παράδειγμα σε μακεδονικό τάφο. Για να διαπιστώσουμε ότι όντως πρόκειται για τεχνητό όρυγμα πρέπει να βρεθεί στο εσωτερικό του κάποιο στοιχείο. Αν δεν βρεθεί τίποτα μέσα θα μείνει ως όρυγμα με ερωτηματικά». Παράλληλα, δήλωσε στην εφημερίδα Τα Νέα: “Αν ο βράχος πελεκήθηκε για να γίνει το όρυγμα, ποιος μπορεί να το έκανε και γιατί; Μήπως περιείχε κάποιο κιβώτιο, λάρνακα ή κλίνη; Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε από τη στιγμή που δεν είμαστε ειδικοί στους θησαυρούς των πειρατών της Καραϊβικής. Διότι πλέον απέναντι στο συγκεκριμένο μνημείο είμαστε σαν τον Αλαντίν. Πηγαίνουμε με το λυχνάρι αλλά δεν ξέρουμε τι θα βρούμε».

Αλλος αρχαιολόγος διερωτάται: “Πρόκειται για κρύπτη που δημιουργήθηκε στη διάρκεια της κατασκευής του μνημείου ή μήπως για αποθέτη που σκάφτηκε εκ των υστέρων για να τοποθετηθούν εκεί τα μάρμαρα, όπως το κεφάλι και φτερά των Σφιγγών»; Σύμφωνα με το δημοσίευμα του Ελεύθερου Τύπου, μια τέτοια σκέψη υπονοεί ότι η δημιουργία του ορύγματος ίσως να συμπίπτει χρονικά με τη δημιουργία των σφραγιστικών τοίχων που “υψώθηκαν» για να προστατέψουν το μνημείο από βανδαλισμούς. Την άποψη για την ύπαρξη “αποθέτη» στον τρίτο θάλαμο υποστήριξε πρόσφατα και η καθηγήτρια Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ Χρυσούλα Παλιαδέλη.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η νέα εξέλιξη αναφορικά με το όρυγμα πλέον αίρεται και η οποιαδήποτε αμφιβολία ότι ο τάφος μπορεί να μην είχε συληθεί από τυμβωρύχους. Το θέμα είναι όμως πότε εισέβαλαν στο μνημείο. Το σύλησαν περισσότερες από μία φορές; Πότε σφραγίστηκε; Πώς βρέθηκε η πόρτα κάτω από το δάπεδο; Η αμμώδης επίχωση μπήκε από ανθρώπινο χέρι;

“Το δυστύχημα είναι ότι δεν έχει βρεθεί ούτε ένα κινητό εύρημα, ένα νόμισμα, ένα όστρακο, ειδικά μέσα στον τρίτο θάλαμο» σχολιάζει στα Νέα έμπειρη αρχαιολόγος. “Είναι δυνατόν να περάσουν τυμβωρύχοι και να μην τους έσπασε ένα αγγείο; Να μην τους έπεσε κάτι; Είναι λες κι έχει σκουπίσει κάποιος κι έχει σβήσει τα ίχνη», προσθέτει.

National Geographic: Η Περσεφόνη κρατά το «κλειδί» για τον ένοικο του τάφου

Το «κλειδί» για τον ένοικο του πολυσυζητημένου τάφου της Αμφίπολης είναι η τοιχογραφία με την Περσεφόνη, σύμφωνα με πρόσφατο άρθρο του National Geographic.Οπως αναφέρει το δημοσίευμα, η Περσεφόνη, κόρη του Δία και της Δήμητρας, που εικονίζεται στο μωσαϊκό, δίνει ένα νέοι στοιχείο «κλειδί» στο μυστήριο σχετικά με τον ένοικο του τάφου.
l_14841-Ο τάφος της Αμφίπολης, όπως επισημαίνει το National Geographic, βρίσκεται κοντά στο λιμάνι του Αιγαίου που χρησιμοποίησε ο Μέγας Αλέξανδρος για το στόλο του. Οι αρχαιολόγοι χρονολογούν τον τάφο στο τελευταίο τρίμηνο του τέταρτου αιώνα π.Χ., πιθανότατα τοποθετώντας την κατασκευή του στην εριστική περίοδο μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. Ολο αυτό έχει πυροδοτήσει έντονη φημολογία ότι ο τάφος χτίστηκε για κάποιον κοντινό ή συγγενή του.Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδας ανακοίνωσε σε συνέντευξη Τύπου την Πέμπτη ότι η πρόσφατα ανακάλυψε την εικόνα της Περσεφόνης η οποία μοιάζει με μία παρόμοια που εντοπίστηκε στο βασιλικό νεκροταφείο της Βεργίνας, όπου είναι θαμμένος ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η ανακάλυψη αυτή, σημείωσε η Λίνα Μενδώνη, γενική γραμματέας του υπουργείου, συνδέει τον τάφο της Αμφίπολης με την βασιλική καταγωγή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. «Ο πολιτικός συμβολισμός είναι πολύ ισχυρός» επεσήμανε.Το νέο εύρημα αυξάνει την ελπίδα ότι ο τάφος θα προσθέσει άλλο ένα κεφάλαιο στην πολυτάραχη ιστορία του αρχαίου μακεδονικού βασιλικού οίκου. «Χωρίς αμφιβολία» δήλωσε η αρχαιολόγος Κατερίνα Περιστέρη, κύριος ερευνητής του τάφου Αμφίπολης «ο αποθανών ήταν εξαιρετικά σημαντικό πρόσωπο.»Η εικόνα της Περσεφόνης εντοπίστηκε όταν η Περιστέρη και οι συνεργάτες της καθάρισαν το πάτωμα ενός από τους θαλάμους του τάφου. Η Περιστέρη ήταν απρόθυμη να προβεί σε εικασίες σχετικά με την ταυτότητα του ιδιοκτήτη του τάφου με βάση τα νέα αυτά δεδομένα.Ωστόσο ο Ιαν Γουόρθνιγκτον, κλασσικός μελετητής στο Πανεπιστήμιο του Μισούρι, στην Κολούμπια, πιστεύει ότι είναι πιθανό ο τάφος να ανήκει σε γυναίκα, αφού το ψηφιδωτό παρουσιάζει μια γυναίκα που οδηγείται στον Κάτω Κόσμο. Εάν αυτό αποδειχθεί, πρόσθεσε, ο τάφος είναι πιθανό να φιλοξενεί την Ρωξάνη, σύζυγο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ή την μητέρα του Ολυμπιάδα.Και οι δύο γυναίκες καταδικάστηκαν σε θάνατο όταν ένας από τους στρατηγούς του Αλεξάνδρου, Κάσσανδρος, ανέλαβε το θρόνο της αρχαίας Μακεδονίας.Σύμφωνα με τον Γουόρθινγκτον ωστόσο, δεν γνωρίζουμε με σιγουριά ποια από τις δύο γυναίκες μπορεί να βρίσκεται στον τάφο.Κλασικά κείμενα που διασώζονται αναφέρουν ότι ο Κάσσανδρος δολοφόνησε τη Ρωξάνη και το γιο της στην Αμφίπολη το 310 π.Χ., οπότε είναι πολύ πιθανό, είπε ο Worthington, ότι θα μπορούσε να βρίσκεται στον τάφο της Αμφίπολης.Από την άλλη, υπάρχουν και άλλα στοιχεία που δείχνουν έντονα προς την Ολυμπιάδα. Ο Αλέξανδρος είχε σκοπό να ανακηρύξει τη μητέρα του θεά, όπως η γυναικεία θεότητα στο άρμα του Άδη. Επιπλέον, η Ολυμπιάδα συνέχισε να κατέχει σημαντική πολιτική δύναμη, ακόμη και μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου. Παρόλο που δολοφονήθηκε από τον Κάσσανδρο και τους συμμάχους του θα μπορούσε να τιμηθεί με έναν τέτοιο τάφο.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ»: ΕΘΝΟΣ, ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

του Σταθη Γκότση και της Ολγας Σακαλη

Για την ανασκαφή στην Αμφίπολη έχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά ως τώρα. Και θα ακολουθήσουν ασφαλώς περισσότερα, καθώς η αρχαιολογική έρευνα θα προχωρά. Ανεξάρτητα πάντως από τη σημασία του ίδιου του ευρήματος και την έκβαση της σχετικής επιστημονικής συζήτησης, μοιάζει να έχουν ήδη διαμορφωθεί οι συνθήκες που θα αφήσουν εφεξής το στίγμα τους στα αρχαιολογικά πράγματα του τόπου.

Ο εναγκαλισμός μιας εν εξελίξει ανασκαφής (και δη στα αρχικά της στάδια) από τον ίδιο τον πρωθυπουργό είναι ασφαλώς καινοφανής, όπως άλλωστε και ο επικοινωνιακός θόρυβος που ξέσπασε έκτοτε. Δεν ήταν ωστόσο τυχαία φαινόμενα. Είναι πλέον ορατό ότι η a priori σύνδεση του μνημείου με τον Μέγα Αλέξανδρο (ή… έστω με τον κύκλο του) αξιοποιείται από τους κυβερνώντες ως μια εξαιρετική ευκαιρία για άσκηση πολιτικής, τόσο εσωτερικής (σε μια περίοδο που μερικοί πιστεύουν ακόμη πως η ανάταξη του εθνικού φρονήματος μπορεί να υπερκεράσει τις κοινωνικές επιπτώσεις από τη μακροχρόνια μνημονιακή πολιτική) όσο και εξωτερικής απέναντι σε έναν αντίπαλο εθνικισμό, ακόμη και ως διπλωματικό χαρτί αναβάθμισης της διεθνούς εικόνας της χώρας.

Ανεξάρτητα από τα πρόσκαιρα επικοινωνιακά οφέλη που ενδεχομένως προσπορίζει στο κυβερνητικό στρατόπεδο, η περίπτωση της Αμφίπολης τείνει να συγκροτήσει ένα νέο μοντέλο ανασκαφικής έρευνας και διαχείρισης των μνημείων. Καταρχάς, το ίδιο το εύρημα σχεδόν «εκβιάζεται» να εκπληρώσει προσδοκίες (και προφητείες) τόσο ως προς το χαρακτήρα, τη χρονολόγηση και το περιεχόμενό του όσο και ως προς τους ρυθμούς με τους οποίους θα «αποκαλύψει τα μυστικά και την ταυτότητα του ενοίκου του». Υπ’ αυτές τις συνθήκες, η επίκληση των βασικών αρχών δεοντολογίας φαντάζει ως ένας περίπου εμμονικός και σίγουρα απαρχαιωμένος λόγος μιας επιστημονικής συντεχνίας. Το προτεινόμενο νέο μοντέλο έχει διαμορφωθεί: οι προκαταρκτικές υποθέσεις εργασίας γίνονται θέσφατα εγκλωβίζοντας την ίδια την πορεία της έρευνας, ενώ η «αξία» του ευρήματος καθορίζεται από τη δυνατότητά του να συνδεθεί με μια αφήγηση ένδοξου εθνικού παρελθόντος, επώνυμων προσώπων ή εντυπωσιακού πλούτου. Τέλος, η ανασκαφική έρευνα οφείλει να προχωρά γρήγορα ή πάντως να προσαρμόζεται στους χρόνους που εξυπηρετούν συγκυριακές επιδιώξεις.

Το κυβερνητικό ενδιαφέρον για την περίπτωση της Αμφίπολης ενισχύει ακριβώς αυτό το νέο μοντέλο ανασκαφικής έρευνας και διαχείρισης των μνημείων, επιχειρώντας παράλληλα να συσκοτίσει την ασκούμενη επί των μνημείων πολιτική, όπως αυτή αποτυπώνεται στην προσπάθεια διαρκούς αποδυνάμωσης της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, τόσο μέσω θεσμικών παρεμβάσεων όσο και μέσω της υποχρηματοδότησης και της υποστελέχωσής της. Ήταν η πρώτη κυβέρνηση Σαμαρά, άλλωστε, που υποβάθμισε το 2012 το Υπουργείο Πολιτισμού σε Γενική Γραμματεία του Υπουργείου Παιδείας, ενώ και το επανασυσταθέν πλέον Υπουργείο προβλέπεται να λειτουργεί, σύμφωνα με τον νέο Οργανισμό του, με συρρικνωμένες κατά 40% τις οργανικές μονάδες του.

Στην πραγματικότητα, βέβαια, η απαξίωση του μνημειακού πλούτου της χώρας που δεν πληροί τις προδιαγραφές του «μοντέλου Αμφίπολης» είναι από χρόνια εδώ: καταγράφεται στην εγκατάλειψη δεκάδων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, στην υποβάθμιση της αρχαιολογικής έρευνας, στον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκαν ακόμη και εξαιρετικής ιστορικής αξίας ευρήματα (με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το μνημειακό σύνολο της βυζαντινής Θεσσαλονίκης που αποκαλύφθηκε στο σταθμό του μετρό στη Βενιζέλου). Οι σημερινές εξελίξεις προοιωνίζουν την παγίωση μιας τέτοιας κατεύθυνσης.

Στο «μοντέλο της Αμφίπολης», όμως, υιοθετήθηκε, παράλληλα, και μια νέου τύπου επικοινωνιακή διαχείριση, ακριβώς για να εξυπηρετηθούν οι στοχεύσεις για τις οποίες έγινε ήδη λόγος. Προκλήθηκε μια ευρύτατη δημόσια συζήτηση για το αρχαιολογικό εύρημα, η οποία τροφοδοτείται τακτικά με πληροφοριακό υλικό από το νεόκοπο όργανο επικοινωνιακής εκπροσώπησης της ανασκαφής, αλλά και με δηλώσεις πολιτικών προσώπων. Οι αιτιάσεις του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων αλλά και άλλων, πως η διαμορφούμενη κατάσταση εγκυμονεί κινδύνους για την απρόσκοπτη και επιστημονικά ορθή διεξαγωγή της ανασκαφής, αντικρούστηκαν με το φαινομενικά εύλογο επιχείρημα πως πρόκειται για μια «ανοιχτή» ανασκαφή και πως είναι χρήσιμο να υπάρχει πλήρης ενημέρωση του κοινού. Ωστόσο, πόσο «ανοιχτή», δηλαδή προσβάσιμη γίνεται στ’ αλήθεια μια ανασκαφή μέσα από δελτία Τύπου που βρίθουν ειδικής ορολογίας; Πώς γίνεται κανείς κοινωνός μιας επιστημονικής διαδικασίας καταναλώνοντας ακατανόητες πληροφορίες που προκαλούν δέος αλλά και σύγχυση; Πόσο σοφότερος γίνεται ο μη μυημένος αναγνώστης ή τηλεθεατής που μάλλον οδηγείται στην «αποπληροφόρηση μέσα από την υπερπληροφόρηση», κατά την ρήση του Ουμπέρτο Έκο;

Στον χώρο, εξάλλου, της δημόσιας αρχαιολογίας οι έννοιες «ανοιχτή» ανασκαφή, «ανοιχτά» μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι περιγράφουν εντελώς διαφορετικές επικοινωνιακές δράσεις, δομημένες και στοχευμένες προσπάθειες ενεργητικής συμμετοχής του κοινού σε ερμηνευτικές διαδικασίες πρόσληψης και κατανόησης των κοινωνιών του παρελθόντος. Στον τομέα αυτό υπάρχει ήδη πολυετής εμπειρία και στη χώρα μας.

Η ανασκαφή της Αμφίπολης, επομένως, δεν είναι «ανοιχτή». Όχι μόνο γιατί, όπως είναι λογικό, δεν έχει κανείς φυσική πρόσβαση σε αυτήν, πέρα από τους άμεσα εμπλεκόμενους, αλλά και επειδή η επικοινωνιακή της διαχείριση δεν συμβάλει επ’ ουδενί ούτε στη γνωριμία του κοινού με το παρελθόν και τα υλικά του κατάλοιπα ούτε, πολύ περισσότερο, στην εξοικείωσή του με θέματα μεθοδολογίας και ερμηνείας.

Αν υπάρχει τελικά ένα κρίσιμο ερώτημα, δεν είναι ποιος είναι θαμμένος στον τάφο ή πότε χρονολογείται το εύρημα, αλλά αν το «μοντέλο της Αμφίπολης» θα επικρατήσει στην ελληνική αρχαιολογική πραγματικότητα. Και το ερώτημα αυτό δεν αφορά μόνον τους ειδικούς επιστήμονες.

 Ο Στάθης Γκότσης είναι ιστορικός, πρόεδρος του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων ΥΠΠΟ Αττικής, Στερεάς και Νήσων και η Όλγα Σακαλή πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων.

Is the mother of Alexander the Great in the Tomb at Amphipolis?

The recently discovered sphinxes guarding the entrance to the Lion Tomb beneath the great mound at Amphipolis in Macedonia were unveiled on August 12th 2014 during a visit by the Greek prime minister, Antonis Samaras. They may be telling us more than has yet been realised about the occupant of this newly excavated tomb and its connections with other important Macedonian tombs of the period. That they are indeed sphinxes, rather than griffins or winged lions, is shown by the fact that both originally had human female breasts in the chest area. Despite the fact that these breasts, together with the heads and wings, were removed by deliberate mutilation at some time in the past, published photos clearly show the stone starting to protrude at the rims of the damaged patches (Figures 1 and 2).

Figure 1. The sphinxes recently revealed sitting above the tomb entrance at Amphipolis
Figure 2: Close-up of the right-hand sphinx
The tomb has been dated to the last quarter of the fourth century before Christ (325-300BC) by the archaeologists, led by Katerina Peristeri. This was the period immediately following the death of Alexander the Great in 323BC. Sphinxes are not particularly common in high status Macedonian tombs of this era, but, significantly, sphinxes were prominent parts of the decoration of two thrones found in the late 4th century BC tombs of two Macedonian queens in the royal cemetery at Aegae (modern Vergina) in Macedonia. The first of these was found in the tomb attributed to Eurydice I, the grandmother of Alexander the Great. Carved sphinxes were among the decorations of its panels until they were stolen by thieves in 2001 (Figure 3).
Figure 3. The throne of Eurydice I and its panel with sphinxes
Secondly, a marble throne was found in another royal tomb close by the tomb of Eurydice I by K. A. Rhomaios in 1938. It was in pieces, but has since been reconstructed (Figure 4) and it has sphinxes as supporters for both arm rests and also royal Macedonian starbursts at the head of its back panel. Archaeology has shown that this tomb was never covered by the usual tumulus, so it may never have been occupied. It dates roughly to the end of the 4th century BC. Both of these tombs are from a section of the royal cemetery dominated by high status female graves and therefore known as the “Queens’ Cluster”.
Figure 4: The throne of a late 4th century BC queen from the Rhomaios tomb at Aegae
It therefore seems that sphinxes were a particular symbol of late 4th century BC Macedonian queens. But why might Macedonian queens have associated themselves with sphinxes? One possible answer emerges from Greek mythology. Apollodorus 3.5.8 wrote: Laius was buried by Damasistratus, king of Plataea, and Creon, son of Menoeceus, succeeded to the kingdom. In his reign a heavy calamity befell Thebes. For Hera sent the Sphinx, whose mother was Echidna and her father Typhon; and she
had the face of a woman, the breast and feet and tail of a lion, and the wings of a bird. So the sphinx was the creature of Hera, Queen of the Gods and wife of Zeus. It is well known that the kings of Macedon traced their descent from Zeus via Heracles (e.g. Diodorus 17.1.5 and Plutarch, Alexander 2.1), that they put depictions of Zeus on their coinage and that they associated themselves with Zeus quite generally. They celebrated an important festival of Zeus at Dion and the people of Eresus in Lesbos erected altars to Zeus Philippios (M. N. Tod, A Selection of Greek Historical Inscriptions 2, 1948, no. 191.6) – possibly indicating the divinisation of Philip II in the guise of Zeus. If the Macedonian king posed as Zeus, it would consequently hardly be surprising if his senior queen became associated with Hera, the mistress of the sphinx.
The sphinxes at Amphipolis may therefore be interpreted as suggesting that the occupant of the tomb was a prominent queen of Macedon. Do we know from the historical record that any such queen died at Amphipolis in the last quarter of the 4th century BC? There are in fact two such candidates: Olympias, the mother of Alexander the Great and Roxane, his wife. The situation regarding Roxane is straightforward: she was killed on the orders of Cassander together with her 13-yearold son, Alexander IV, whilst imprisoned at Amphipolis in 310BC (Diodorus 19.52.4 & 19.105.2). The location of the death of Olympias is less clear, the only good evidence being the account of Diodorus 19.50-51. After Olympias surrendered to Cassander in the spring of 316BC at Pydna, he immediately sent troops to seek the surrender of her troops at Pella and at Amphipolis. Pella duly capitulated, but
Aristonous at Amphipolis initially refused compliance. Therefore Cassander had Olympias write him a letter ordering him to surrender. After he had done so, Cassander immediately arranged the murders of both Aristonous and Olympias. Although Olympias’s whereabouts at this point are ambiguous, it would seem very unlikely that Cassander did not himself go to Amphipolis with his army, given that
these events took weeks to transpire. If so, it would seem likely that he took Olympias with him, rather than leave her alone in another part of freshly re-conquered Macedonia, potentially to be rescued by her supporters. Therefore there is a good chance that Olympias too died at Amphipolis.
The tombs of Alexander’s father, Philip II, and of his son Alexander IV, were unearthed under another enormous mound in the royal cemetery at Aegae by Manolis Andronicus in the late 1970s. There are some interesting parallels between this pair of tombs and the new finds at Amphipolis. Firstly, elements of the painted decoration of the architectural elements at Amphipolis are a near exact match to such decoration in the tomb of Alexander IV at Aegae (Figure 5).
Figure 5. Painted decoration in the tomb at Amphipolis (left) and the tomb of Alexander IV (right)
Secondly, a spaced line of 8-petal rosettes newly discovered in the Amphipolis tomb provide a close match for the similar lines of rosettes that decorate the edge bands of the gold larnax from Philip II’s tomb at Aegae (Figure 6). Olympias will of course have been involved in arrangements for the entombment of her husband.
Figure 6. The line of 8-petal rosettes found at Amphipolis match the rosettes on the larnax of Alexander’s father
Thirdly, the lion monument that once stood atop the great mound at Amphipolis was reconstructed on the basis of its fragments by Jacques Roger and his colleagues in an article published in 1939 (Le Monument au Lion d’Amphipolis, BCH 63, pp. 4-42). There are close parallels between the façade of this monument and the facades of the tombs of Philip II and Alexander IV (Figure 7). Note also that the simulated roof edge at the top of the façade of the tomb of Alexander IV matches the simulated roof edge above the rosettes in the Amphipolis tomb (Figure 6).
Figure 7. Roger’s reconstruction of the façade of the Amphipolis monument (left) compared with the facades of the tombs of Philip II and Alexander IV at Aegae.
Finally, it is interesting to note that the freshly revealed floor of white marble fragments fixed in a matrix of red cement in the vestibule of the tomb at Amphipolis has an exact match in a patch of flooring revealed in the late 4th century BC royal palace at Aegae (Figure 8).
Figure 8. Floor section of marble fragments in a red cement matrix in the royal palace at Aegae (left) compared with the similar floor in the vestibule of the Amphipolis tomb (right)
On this evidence I consider Olympias to be the leading contender at the time of writing (6/9/2014) for the occupant of the magnificent tomb at Amphipolis currently being excavated with Roxane also a strong possibility. It should be recalled that the tomb mound has a diameter of 155m, larger even than the Great Tumulus at Aegae and posing the question of whom the Macedonians would conceivably have spent this much money and effort upon commemorating, Olympias is by far the most convincing answer at present. Although it is true that the ancient accounts say that she was unpopular at the time of her death, it is nevertheless clear that she was only really unpopular with Cassander’s faction, whereas Cassander himself was sufficiently worried about her popularity as to arrange her immediate death in order to prevent her addressing the Macedonian Assembly (Diodorus 19.51). Furthermore, her army under Aristonous stayed loyal to her cause long after she herself had surrendered.
Ultimately, her cause was seen at the time as identical with the cause of Alexander himself, so it was in a sense Alexander whom they honoured by building his mother a spectacular tomb. If it were objected that Cassander would not have allowed the construction of a magnificent tomb for his enemies, Olympias and/or Roxane, I would note that Cassander probably did permit the entombment of Alexander IV at Aegae, since his tomb seems to have been constructed during Cassander’s reign. I also see no cardinal reason for Cassander to have denied his enemies burial and it does not appear
generally to have been the practice that rulers did not allow the entombment of dead enemies at the time. Counter examples are numerous, e.g. Arrian 3.22.1 wrote: Alexander sent the body of Darius to Persepolis, with orders that it should be buried in the royal sepulchre, in the same way as the other Persian kings before him had been buried.
It is especially interesting and pertinent that another pair of monumental late 4th to early 3rd century BC freestanding female Greek sphinx sculptures was uncovered by Auguste Mariette in excavating the dromos of the Memphite Serapeum at Saqqara in Egypt in 1851 (Figure 9). These sphinxes are a very good parallel for the Amphipolis sphinxes and Lauer & Picard in their 1955 book on the Greek sculptures at the Serapeum argued that they date to Ptolemy I. A semicircle of statues of Greek philosophers and poets was also uncovered by Mariette in the dromos of the Memphite Serapeum near to the sphinxes (Figure 10) and Dorothy Thompson in her 1988 book on Memphis Under The Ptolemies suggested that the semicircle had guarded the entrance of the first tomb of Alexander the Great at Memphis. I elaborated on this idea in my article on The Sarcophagus of Alexander the Great
published in Greece & Rome in April 2002. Later, in the 2nd edition of my book on The Quest for the Tomb of Alexander the Great (May 2012), I wrote in the context of discussing the semicircle: “In 1951 Lauer discovered a fragment of an inscription in the neighbourhood of some other Greek statues [including the pair of Greek sphinxes] standing further down the dromos of the Serapeum. It appears to be an artist’s signature in Greek characters of form dating to the early third century BC. It therefore
seems likely that all the Greek statuary at the Serapeum was sculpted under Ptolemy I, hence these statues were contemporaneous with Alexander’s Memphite tomb.”
Figure 9. The sphinxes found by Mariette in the dromos of the Serapeum at Memphis
Figure 10. The relationship between the semicircle and the sphinxes at the Serapeum
These monumental pairs of sphinx statues from the late 4th to early 3rd century BC may prove to be virtually unique to the Amphipolis tomb and the probable Serapeum tomb. (The only similar sphinxes I have yet discovered are the pair decorating an end of the lid of the “Lydian sarcophagus” found together with the “Alexander sarcophagus”, belonging to Abdalonymus, in the royal necropolis at Sidon.) If so, it greatly reinforces the connection of both the Amphipolis tomb and the Serapeum with Alexander. It potentially reinforces the dating of the Serapeum sculptures to Ptolemy I (which has been much disputed, though on scant evidence). It also directly connects the Greek sphinxes of the Serapeum with a royal Macedonian tomb of the late 4th century BC located in Macedon, thus boosting the candidacy of the Serapeum as the site of Alexander’s initial tomb, later moved to Alexandria. It is even possible that Olympias commissioned the sphinxes found at the Serapeum in order to decorate the tomb of her illustrious son at Memphis.

Author
Andrew Chugg
Author of The Quest for the Tomb of Alexander the Great and several academic
papers on Alexander’s tomb (see https://independent.academia.edu/AndrewChugg
and www.alexanderstomb.com)