Φυλλίς, η Κόρη της Αμφίπολης και η λατρεία της Κυβέλης και του ‘Αττιος
Το τμήμα μεταξύ του όρους Παγγαίου και των ποταμών Αγγίτη και Στρυμόνα ονομαζόταν «Φυλλίς», όπως μαρτυρεί ο Ηρόδοτος:
«Η δε γη αύτη η περί το Παγγαίον όρος καλέεται Φυλλίς, κατατείνουσα τα μεν προς εσπέρην επί ποταμόν Αγγίτην εκδίδοντα εις τον Στρυμόνα, τα δε προς μεσημβρίην τείνουσα ες αυτόν τον Στρυμόνα»
ΑΠΟΔΟΣΗ: «Κι αυτή η περιοχή, που βρίσκεται γύρω από το Παγγαίο, λέγεται Φυλλίδα, κι εκτείνεται προς τα δυτικά ως τον ποταμό Αγγίτη που χύνει τα νερά του στον Στρυμόνα, ενώ προς τα νότια εκτείνεται ως τον ίδιο τον Στρυμόνα» (ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑI, Έκδοση Γκοβόστη – Βιβλίο VII «ΠΟΛΥΜΝΙΑ»)
Φυλλίς, της Louise Jopling, Russell-Cotes Art Gallery and Museum
(United Kingdom – Bournemouth)
Κατά μια άλλη παράδοση, η ονομασία της περιοχής του Παγγαίου, Ροδόλειβος προήλθε από την κόρη του Σίθωνος, την Φυλλίδα, η οποία αλείφετο με εκχύλισμα από ρόδα τα οποία εφύοντο εκεί και έχουν συνδεθεί με τελετουργικές λατρείες και έθιμα της περιοχής. Το ρόδο-ρόδακας, είναι ηλιακό σύμβολο καθώς ανήκει στις ηλιακές θεότητες και τον ήλιο της Βεργίνας, τον βλέπουμε να δηλώνει την λατρεία των Μακεδόνων σε αυτόν.
Edward Coley Burne-Jones, “The Tree of Forgiveness – Phyllis and Demofoon”, 1882
Lady Lever Art Gallery
Όπως έχουμε αναφέρει στην προηγούμενη ανάρτησή μας ΟΙ ΑΚΕΦΑΛΕΣ ΣΦΙΓΓΕΣ ΚΑΙ Ο ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΣ ο γιος του ήρωα Θησέα και της Φαίδρας, ο Δημοφώντας, μετά τον Τρωικό Πόλεμο επέλεξε για σύζυγό του την όμορφη Φυλλίδα, με αποτέλεσμα ο πατέρας της και βασιλιάς της Ηδωνών, Σίθωνας, να τον χρίσει διάδοχό του –το βασίλειο αυτού του θρακικού φύλου είχε σαν σημαντικό εμπορικό και οικονομικό σταθμό την Αμφίπολη.
Ο Δημοφώντας ωστόσο έπρεπε να γυρίσει εσπευσμένα στην Αθήνα και πριν φύγει, ορκίστηκε στη Φυλλίδα πως θα επέστρεφε γρήγορα. Η Φυλλίδα τον ξεπροβόδισε στις Εννέα Οδούς (την μεταγενέστερη Αμφίπολη), όπου του έδωσε ένα κουτί, μια κίστη της Ρέας, το οποίο έπρεπε να ανοίξει μόνο όταν θα έχανε την ελπίδα πως θα ξαναγύριζε κοντά της. Ο Δημοφώντας δεν μπόρεσε να φτάσει γρήγορα στην Αθήνα, καθώς φεύγοντας, μια τρικυμία τον έβγαλε στην Κύπρο. Εννιά φορές κατέβηκε η Φυλλίδα από τη πόλη στο λιμάνι να δει αν το καράβι του αγαπημένου της έφτασε. Όμως μάταια. Προς ανάμνηση των εννέα αυτών ημερών, ονόμασαν το μέρος, «Εννέα οδοί». Απελπισμένη και βέβαιη ότι την πρόδωσε, κρεμάστηκε από ένα δένδρο, απαγχονίστηκε.
Suicide of Phyllis, Bibliotheque nationale de France
Οι Θεοί, από οίκτο, μεταμόρφωσαν την Φυλλίδα σε δέντρο, σε αμυγδαλιά, η οποία έγινε σύμβολο της ελπίδας και της αναγέννησης. Όταν ο περιπλανώμενος, γεμάτος τύψεις, Δημοφών επέστρεψε, βρήκε τη Φυλλίδα σαν ένα γυμνό ξεραμένο δέντρο χωρίς φύλλα και άνθη. Απελπισμένος αγκάλιασε το δέντρο, το οποίο ξαφνικά πλημμύρισε από λουλούδια, δείχνοντας ότι ο έρωτας δεν μπορεί να νικηθεί από το θάνατο.
John William Waterhouse, “Phyllis and Demophon” (1907)
Στις εσωτερικές παραδόσεις η αμυγδαλιά συγκαταλέγεται στα Δέντρα της Ζωής και είναι ένα από τα δέντρα της Μεγάλης Μητέρας, της Ρέας-Κυβέλης που ως Πότνια Θηρών ταυτίζεται με την λατρεία της Αρτέμιδας, της Δήμητρας και της Περσεφόνης. Στις φρυγικές παραδόσεις, η αμυγδαλιά συμβολίζει την αιτία, τη πηγή όλων των πραγμάτων. Αντιπροσωπεύει την Άνοιξη, την επαγρύπνηση και την αφύπνιση. Συνδέεται με τη γέννηση του Άττι, αφού η αμυγδαλιά φύτρωσε από τα όργανα της ερμαφρόδιτης Άγδιστης.
Η Κυβέλη ένθρονη σε άρμα που σύρουν δύο λέοντες, δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ., Metropolitan Museum of Art
Η τοπική φρυγική παράδοση γι’ αυτόν λέει ότι ο Δίας, στον ύπνο του επάνω, εκσπερμάτωσε πάνω στη γη κι ότι αυτή με τον καιρό γέννησε ένα δαίμονα με διπλά γεννητικά όργανα, του άνδρα και της γυναίκας που τον/την ονόμασαν Άγδιστη. Οι θεοί, φοβούμενοι τον/την Άγδιστη, απέκοψαν τα ανδρικά όργανα. Κι απ’ αυτά φύτρωσε μια αμυγδαλιά. Όταν ωρίμαζαν οι καρποί της, λένε, η θυγατέρα του Σαγγάριου ποταμού, η Νύμφη Σαγαρίτιδα, τους έκοβε. Κι όπως τους έχωνε στον κόρφο της, εκείνοι χάνονταν αμέσως, κι αυτή βρέθηκε με παιδί στην κοιλιά. Κι όταν γέννησε άφησε το παιδί έκθετο και το περιποιόταν ένας τράγος. Όπως μεγάλωνε, η ομορφιά του ξεπερνούσε τα ανθρώπινα μέτρα και τότε τον ερωτεύθηκε η Άγδιστη. Όταν ο Άττις μεγάλωσε, οι συγγενείς του τον έστειλαν στον Πεσσινούντα για να παντρευτεί τη θυγατέρα του βασιλιά. Την ώρα που ψαλλόταν ο υμέναιος, εμφανίζεται η Άγδιστη κι ο Άττις καταλαμβάνεται από μανία και κόβει τα γεννητικά του όργανα. Το ίδιο έκανε κι αυτός που του έδωσε για σύζυγο τη θυγατέρα του. Η Άγδιστη μετάνιωσε για τις συμφορές που προκάλεσε στον Άττι και πέτυχε από τον Δία να μη σήπεται κανένα μέρος του σώματος του Άττιος ούτε να λειώνει. (Παυσανίας 7.17.10-13)
Η Κυβέλη ιππεύουσα το ιερό της ζώο, το λιοντάρι, κραδαίνει τόξο και βέλος ως Άρτεμη, σε πολύτιμο ασημένιο αγγείο από την Θράκη της Ύστερης Κλασικής Εποχής
Άλλη συμπληρωματική εκδοχή του μύθου από τον Αρνόβιο τοποθετεί την ιστορία στα σύνορα της Φρυγίας, στο σημείο όπου βρισκόταν ένας έρημος απόκρημνος βράχος που ονομαζόταν Άγδος (στο όρος Δίδυμο). Εκεί ο Δευκαλίωνας και η Πύρρα, ο πατέρας και η μητέρα του ανθρώπινου γένους, είχαν σμιλέψει ανθρώπους στην πέτρα, και η Κυβέλη, η μεγάλη μητέρα των θεών, σμιλεύτηκε και εκείνη σε αυτό το βράχο -γι’ αυτό η θεά λατρευόταν με τη μορφή μιας ακατέργαστης πέτρας, ενός μαύρου βετύλου.
Ο Δίας θέλησε να ενωθεί μαζί της αλλά δεν τα κατάφερε και άφησε το σπέρμα του σ’ ένα διπλανό βράχο. Από αυτό γεννήθηκε το ερμαφρόδιτο πλάσμα Άγδιστη που το μέθυσε και το ευνούχισε ο Διόνυσος. Από το αίμα του φύτρωσε μια ροδιά. Καρπούς από αυτή τη ροδιά έβαλε στον κόρφο της η Νάνα, κόρη του θεού ποταμού Σαγγάριου της Φρυγίας, και έμεινε έγκυος. Ο Σαγγάριος διέταξε να αφήσουν το παιδί που γεννήθηκε, έκθετο. Την ανατροφή του βρέφους την ανέλαβε ένας τράγος, γι’ αυτό και πήρε το όνομα Άττις, που στα Φρυγικά, «attagus», σημαίνει τράγος, αλλά έχει και την έννοια του «ο ωραίος». Τον Άττι διεκδίκησαν η Άγδιστη, η Κυβέλη και ο βασιλιάς της Πεσσινούντας Μίδας για λογαριασμό της κόρης του. Για να μην τον πάρει καμιά άλλη, η Άγδιστη ενέβαλε στον Άττι και την ακολουθία του την μανία, ο ωραίος Άττις ευνουχίστηκε κάτω από ένα πεύκο και πέθανε.
Η Κυβέλη έθαψε τα μέλη του, αλλά από το αίμα της πληγής του φύτρωσαν μενεξέδες που περικύκλωσαν το πεύκο. Η κόρη του Μίδα αυτοκτόνησε από την απελπισία της. Η Κυβέλη την έθαψε και πάνω από τον τάφο της φύτρωσε μια αμυγδαλιά. Ο Δίας, συγκινημένος από τις παρακλήσεις της Άγδιστης, συμφώνησε το σώμα του Άττιος να μην αποσυντεθεί, τα μαλλιά του να συνεχίσουν να φυτρώνουν και το μικρό του δάχτυλο να κινείται. Η Άγδιστη μετέφερε το σώμα στον Πεσσινούντα, πόλη στην Άνω Φρυγία, κοντά στον Σαγγάριο ποταμό, όπου και το έθαψε, έκτισε ένα ναό, ίδρυσε αδελφότητα ιερέων του ‘Αττιος και καθιέρωσε γιορτή για να τον τιμήσει.
Στην αυλή του ναού φύτρωσε μια αμυγδαλιά. Τέλος, λέγεται ότι Άγδιστη είναι ένα επίθετο στη Φρυγία για την Κυβέλη ή τη Ρέα, επομένως η Άγδιστις είναι μια μορφή της ίδιας της θεάς που στη Φρυγία λατρεύεται οργιαστικά.
Κυβέλη σε άρμα λεόντων
Η φρυγική θεότητα Άττις λατρευόταν στο Ιερό που επισημάνθηκε ανασκαφικά στο βορειοδυτικό τμήμα της Αμφιπόλεως. Το πωρολιθικό κτήριο έχει διαστάσεις 9×4.10 μ. Στο κέντρο του κτηρίου, αποκαλύφθηκε κυκλική εστία. Η ταυτότητα του Ιερού επιβεβαιώθηκε από την ανεύρεση μίας αναθηματικής στήλης και αποτμημάτων ειδωλίων, η θεματολογία των οποίων εντάσσεται στον εικονογραφικό κύκλο της φρυγικής θεότητος.
Ο μύθος της Άγδιστης και του Άττιος είναι η ιστορία θανάτων αλλά και διαρκούς αναγέννησης της ζωής (πεύκο, αμυγδαλιά, ροδιά, μενεξέδες) που συμβολίζεται με τους τελετουργικούς απαγχονισμούς και την δενδρολατρεία.
Η λατρεία αυτή είχε πλούσιο μυστηριακό χαρακτήρα παντού όπου είχε διαδοθεί, και η ανακοίνωση των κρυφά λεγομένων και δρωμένων δεν υπαγορευόταν από απλή εντιμότητα, αλλά ήταν όρος για την ευεργετική επίδραση των μυστικών τελετουργικών, ιεροπραξιών στο άτομο και στην κοινότητα. Στη λατρεία υπήρχε και λατρευτικός χορός: Οι ορχούμενοι Κορύβαντες παρουσιάζονται και στους μύθους ως δαίμονες ακόλουθοι της φρυγικής μεγάλης Μητέρας της οποίας το άρμα πάντα σέρνουν λέοντες. Στη λατρεία της, χορός μυημένων εκτελούσε την τελετουργική όρχηση, που είναι παλιό μέσο λατρευτικό, αποτελεσματικότερο από την απλή προσευχή.
Κυβέλη και Άττις σε άρμα που σύρουν λέοντες, Αρχαιολογικό Μουσείο Μιλάνο
Τα Μυστήρια εύκολα προσφέρονταν για αλληγορική αναφορά στη αναγέννηση της Φύσης και την Μεγάλη Μητέρα Γη καθώς ταυτιζόταν κατά συνέπεια με τη Δήμητρα και τον θεό της βλάστησης Διόνυσο, κατά κάποιο τρόπο «μυστικό», δηλαδή αλληγορικό. Τα άνθη της Φυλλίδας ,της αναστημένης αμυγδαλιάς, τα πρώτα λουλούδια του έτους, είναι αυτά που στέλνουν τον αισιόδοξο παλμό τους πάνω από την παγωμένη γη, καλώντας τη ν’ αρχίσει ένα νέο κύκλο, ένα νέο χορό, στην αέναη διαδικασία της επαναγέννησης της Φύσης και της Ζωής.
Bernard Sleigh, Φυλλίς και Δημοφών, 1894
Τρυφερά και ευαίσθητα, τα ανθοπέταλα της αμυγδαλιάς, τολμούν να γίνουν οι αφυπνιστές της ζωής, θυσιαζόμενα στον παγωμένο αέρα. Όμοια με τις ιδιοσυγκρασίες των νεαρών κοριτσιών που είναι αγνές παρθένες, Κόρες, που χορεύοντας τον τελετουργικό χορό τους συμμετέχουν στην οργιαστική μέθεξη, έτοιμες κι’ αυτές να θυσιαστούν να απαγχονιστούν, στο κάλεσμα του μεγάλου Αφυπνιστή του Έρωτα, ώστε να αναγεννηθούν συμβολικά σε μια ανώτερη οντολογική Ενότητα.
Συντάκτες: Ελαφηβόλου Ε, Kostas Daskalos
http://www.empedotimos.blogspot.gr
